The Dreamy Atmosphere Of The Time Regulation Institute
Meltem Ersoy
9 min. read / scroll down for text in Turkish
The Time Regulation Institute is, of course, one of the most valuable works of our literature. In my opinion, it is also one of the most enjoyable reads. More than 60 years after it was written by Ahmet Hamdi Tanpınar, the play with the same title has been adapted to the stage and premiered last April.Transform this novel into a play, which covers a long period of time and tells the life of its main character by intertwining it with the stories of many different and colorful characters, must have been very challenging. It can be said that the play, produced by the Saatler Kolektif, and directed by Serdar Biliş, managed to do this quite well.
Serkan Keskin plays all the characters in the story, through which we follow the life of Hayri İrdal as the main bearer of the radical transformations in the society. This one-act play utilizes rotating stage decorations and on stage costume change, and the live performance continues in dialogue with the video records of different characters displayed on the ellipse screen in the background. The play takes its lines directly from the novel. The novel uses discrepancies as its material while undertaking an ironic tone and a critical approach. It expresses the deteriorating psychologies of the individual while looking for the authentic and dealing with the counterfeit nature of the business world simultaneously, thus presents a trend that is extremely similar to today's zeitgeist. The author continues his search for meaning as he examines the restless human being in the world of consumption. It offers a representation of fragmented personalities, of those who have lost their ‘tune’, which is directly relevant today.
Let's continue with the answers of dear Serdar Biliş, the architect of the play, to my questions:
You have adapted a distinguished piece of our literature to stage, and kept its essence and its words faithfully. What are your particular touches, how can we describe your signature in the play?
I love everything to have a dreamy quality. A sentence at the very beginning of the novel, "The night that moves deep blue inside one's mind, like a dream fish" holds this dreamlike atmosphere right at the beginning. We tried to extend this quality throughout the play. If it had been adapted more dramatically, it could have started with the psychoanalysis scenes with Doctor Ramiz. There is a letter that Ahmet Hamdi Tanpınar did not include in the serials of the novel. There, Hayri İrdal is a mental patient. I think it's a good thing he didn’t include this. We had this idea a little while staging the play. It's as if all the events took place in Hayri İrdal's mind. That's why the Doctor Ramiz parts are very valuable to me, it is one of the hinges of the piece. And of course, is its very modern in a way, since many of us go to therapy today. For example, the whole audience laughs at the line "Since psychoanalysis came out, almost everyone has been a little sick." While adapting these parts, we did not visualize the dreams, they remained as lines. We wanted the images to visualize in the minds of the audience, for example, we included this sentence: "I sometimes see my father as a pitch black ship, coming towards me while I am floating in a tiny boat." I wanted to add a dreamlike atmosphere to the whole play.
What is the importance/meaning/place of artistic production both the book and the play?
The Time Regulation Institute is a cult novel. An immortal work that examines Turkey's modernization process in depth and with kind of a loving satire. Tanpınar is a world-class literary figure who cannot fit into any mold or be reduced to any dogmatic thought. The novel is also a treasure he gifted us. Inside this treasure, everything that makes us who we are lives in their funniest, most tragic and most surprising forms. Hayri İrdal, the anti-hero of the novel, satirically examines the tragicomic manifestations of the transition from the empire to the republic in the background, with the eccentric stories of his own childhood and the modern existence he gradually falls into. I felt that this novel, which established such a playful relationship with its readers, would also establish a deep bond with the audience on stage. Additionally, Tanpınar first tries to write this story as a play. After working on it for a while, he leaves it unfinished and returns to novel form. In other words, the story's propensity for dramatic structure is in the essence of the work.
What is authentic? What is Hayri İrdal’s pursuing?
Hayri is an "everyman" figure. Hayri is a little bit of all of us, we are all a little bit of Hayri. And while Hayri remembers his past like a movie strip, he brings to life all the characters that have entered his life, or all those characters/personalities come to life once again in his mind and his body.
Is it possible to find an undivided, continuous time? How would you define such a concept?
Today, time has bound us much more tightly. Thanks to our smartphones, every second of our time is under control. I emulate the monolithic time that Tanpınar missed. While making the play, we had a big test with timing, especially during filming. Since all the characters were played by Serkan, their synchronization was quite difficult. I think this was Tanpınar's joke on us. It's like all those personalities stirring within us quarreling with each other...
How are the reactions of the audience?
It is not a frequently applied form, but we feel like we are doing a special job based on the comments we receive. I'm glad we got into this business as the Saatler Kolektif. The play will continue to brew…
Where did you draw your inspiration from during the adaptation process?
Let's say there is a charm in Tanpınar's world that balances me out. It was good for us to rock in the literary cradle of Tanpınar, who crafted the pain of dissonance like a fine embroidery in these inconsistent and uncertain times we live in. It took a long time for the novel to turn into a play script. I tried to approach this slowly and patiently, like Nuri Efendi's clock reparation. There is almost no intervention in Tanpınar's language. I just made a selection and worked on placing the material in a more visible dramatic structure.
For an enjoyable play-watching experience, definitely make time to see this work on stage, faithfully adapted to the original, with the interpretation of the talented actor Serkan Keskin and Serdar Biliş’s particular and meticulous touch.
Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nün Rüyamsı Sahne Uyarlaması
Meltem Ersoy
6-7 dakika okuma süresinde
Saatleri Ayarlama Enstitüsü, edebiyatımızın en değerli eserlerinden elbette. Bana göre okuması da en zevkli olanlardan. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kaleminden çıktıktan 60 yıldan fazla zaman geçtikten sonra aynı isimle sahneye uyarlanan tiyatro oyunu, geçtiğimiz Nisan ayında prömiyer yapmıştı. Bilindik, uzun bir zamanı işleyen ve ana karakterinin hayatını pek çok farklı ve renkli karakterin hikayesiyle iç içe geçirerek anlatan bu romanı oyunlaştırmak oldukça zorlu bir macera. Saatler Kolektif’in yapımını üstlendiği oyun, Serdar Biliş rejisiyle denebilir ki hakkıyla bunun altından kalktı.
Hayri İrdal’ın hayatını toplumdaki köklü dönüşümlerin ana taşıyıcısı ve etkileneni olarak izlediğimiz hikayede tüm karakterleri Serkan Keskin canlandırıyor. Tek perdelik bu oyun, sanatçıyı dönerek değişen sahne dekoruyla ve önceden çekilmiş video sekanslarının aktığı fondaki elips ekranla tamamlayarak ilerliyor. Serkan Keskin, Hayri İrdal’ın dilinden Tanpınar’ın cümleleriyle konuşurken farklı karakterlere sahne üzerinde kostüm ve aksesuar değişimi yaparak bürünüyor. Eserin ironik dili ve uyumsuzlukları malzeme edinen eleştirel yaklaşımı, hakiki olanı ararken sakilleşmeye başlayan iş dünyasını ve bunu merkezine alan insanı anlatırken elbette bozulan psikolojileri, dolayısıyla da bugünün ruhuna son derece benzer bir gidişatı ifade ediyor. Huzursuz insanı tüketim dünyasında incelerken anlam arayışına devam ediyor. Bölünmüş kişiliklerin, ayarını yitirmiş olanın hala güncelliğini koruyan bir temsilini sunuyor.
Eserin seyirciyle buluşmasının mimarı sevgili Serdar Biliş’in sorularıma cevaplarıyla devam edelim:
Edebiyatımızın en önemli eserlerinden birini, aslına, sözüne sadık kalarak sahneye koydunuz. Bu işte Serdar Biliş imzasını gördüğümüz yerleri nasıl tanımlarsınız?
Ben her şeyin rüyamsı olmasını çok severim. Romanın henüz açılışındaki, “Bir rüya balığı gibi insanın içinde masmavi kımıldanan gece” cümlesi de bu rüya havasını verir daha en başında. Bu rüyamsı kaliteyi bütün oyuna yaymaya çalıştık. Eğer oyun daha dramatik olarak uyarlansaydı, psikanaliz sahnelerinin olduğu Doktor Ramiz’le başlayabilirdi bile. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın romanın tefrikalarına koymadığı bir mektup var, orada yazdığına göre her şey adli tıpta geçiyor ve Hayri İrdal bir akıl hastası. Mektubu koymuyor tefrikalara, iyi ki de koymamış bence. Biz oyunu sahneye koyarken biraz da bu fikir üzerinden gittik. Sanki tüm yaşananlar, Hayri İrdal’ın zihninde cereyan etmiş gibi. Bu yüzden Doktor Ramiz bölümü, benim için de çok kıymetli, işin menteşelerinden biri. Ve tabii çok modern de bir yanıyla, bugün pek çoğumuz terapiye gidiyoruz çünkü. “Psikanaliz çıktığından beri hemen herkes biraz hastadır” repliğine tüm salon çok gülüyor örneğin. Bu kısımları uyarlarken rüyaları görselleştirmedik, dil olarak kaldı. İmajların seyircinin kafasında canlanmasını istedik, şu cümleye de yer verdik mesela: “Ben babamı kâh simsiyah bir gemi olarak görürüm, ben küçücük bir kayıkta çalkalanırken üzerime gelen.” Rüyamsı bir havayı tüm oyuna katmak istedim.
Sanatsal üretimin, eserin ( hem kitabın hem oyunun) tartıştığı düzlemde önemi/anlamı/yeri nedir?
Saatleri Ayarlama Enstitüsü kült bir roman. Türkiye’nin modernleşme sürecini derinlemesine ele alan ve sevgi dolu bir hiciv ile irdeleyen ölümsüz bir eser. Tanpınar hiçbir kalıba sığdırılamayacak, hiçbir dogmatik düşünceye indirgenemeyecek dünya çapında bir edebiyatçı. Roman da onun bize hediye ettiği bir hazine. Bu hazinenin içinde bizi biz yapan ne varsa en komik, en trajik, en şaşırtıcı halleriyle yaşıyorlar. Romanın anti-kahramanı Hayri İrdal, kendi çocukluğunun eksantrik hikayeleri ve giderek içine düştüğü modern bir varoluş ile arka planda imparatorluktan cumhuriyete geçişin trajikomik tezahürlerini hicvederek irdeliyor. Okuyucusu ile bu denli oyunbaz bir ilişki kuran bu romanın sahnede seyirci ile de derin bir bağ kuracağını hissettim. Ayrıca Tanpınar bu hikayeyi ilk önce piyes olarak yazmayı deniyor. Biraz üzerine çalıştıktan sonra yarım bırakıp roman formuna dönüyor. Yani hikayenin dramatik yapıya yatkınlığı işin mayasında var.
Sahici olan nedir? Neyin peşinde Hayri İrdal?
Hayri, bir “everyman” figürü. Hayri biraz hepimiz, hepimiz biraz Hayri’yiz. Ve Hayri geçmişini bir film şeridi gibi hatırlarken, hayatına girmiş bütün şahsiyetleri canlandırıyor ya da bütün o şahsiyetler onun zihninde ve bedeninde tekrar canlanıyor.
Yekpare zamanı bulmak mümkün mü? Yekpare zamanı nasıl tanımlarsınız?
Bugün zaman daha sıkı sıkıya bağlamış durumda bizi. Akıllı telefonlarımız sayesinde her saniyemiz kontrol altında. Ben Tanpınar’ın özlediği yekpare zamana öykünüyorum. Oyunu yaparken özellikle film çekimleri sırasında zamanlama ile büyük bir sınav verdik. Bütün şahsiyetleri Serkan oynadığı için onların senkronizasyonu oldukça meşakkatli oldu. Bu da sanırım Tanpınar’ın bize şakasıydı. İçimizde kıpırdayan bütün o şahsiyetlerin birbiriyle didişmesi gibi bir şey…
Seyirci tepkileri nasıl?
Çok denenmiş bir form değil, gelen yorumlarla birlikte özel bir iş yaptığımızı hissediyoruz. İyi ki Saatler Kolektif olarak bu işe girmişiz. Demlenerek devam edecek oyun…
Oyunlaştırma sürecinde nerelerden beslendiniz?
Tanpınar’ın dünyasında beni dengeleyen bir tılsım var diyelim. Yaşadığımız bu tutarsız, belirsiz zamanlarda uyumsuzluk sancısını ince bir nakış gibi işleyen Tanpınar’ın edebi beşiğinde sallanmak bize iyi geldi. Romanın sahne metnine dönüşmesi oldukça uzun bir zaman aldı. Nuri Efendi’nin saat tamiri gibi acelesiz, sabırla yaklaşmaya çalıştım. Tanpınar’ın diline müdahale neredeyse hiç yok. Yalnızca bir ayıklama yaptım ve malzemeyi daha görünür bir dramatik yapıya oturtmak üzerine çalıştım.
Keyifli bir oyun izleme deneyimi için, yetenekli oyuncu olan Serkan Keskin’in yorumuyla, aslına sadık kalınarak uyarlanan bu eseri sahnede mutlaka izleyin.