Korhan Basaran’s Rebirth: A Tear in the Matrix of Life 

Matt Hanson

8-9 min. read

On the rainswept evenings of December 14-15, the underground Istanbul venue bomontiada Alt dimmed within the cellar-like gloom of its stone walls, as black curtains draped over the sides of the blank stage floor lit with unearthly audiovisual projections by Ataman Girişken and subtle costume design by Aslı Filinta. In step with his Company RAu, founded in 2011 in NYC, choreographer Korhan Başaran devised “Rebirth” for two principal dancers, Umut Sevgül and Tuğrul Savaşçı, credited with the role of “Embodiment”, and joined by his accompaniment. A warmth of eager audiences went out to appreciate Rebirth, a mature work by Başaran, who is a rightly respected gem in the rare field of independent contemporary dance in Turkey. 

“Falling is one of the ways of moving.” 

― Merce Cunningham

She begins from a seed of light. A woman, curled into herself, holding something. It is red, blood red. Its shape, circular, bodily, surges with life. She is a Gollum of nightly despair, wrenched from the soundless multiverse, a Goddess of mystery incarnate in the unfolding womb of a paradise unseen, unfound, unknown. And then she emerges. 

A glass plate of a doorway slides open, like a portal from an internal nest released out into the open, into the wilderness of desire, of the romance of confrontation between self and other, as between the mortal ego and the Buddhistic identity with all that is, undying, unmoving. Life revolves around that center, catapulting its will in every direction with the illusion that it might attain perfection, when its purpose is no more, no less than to circumambulate as the total, mutual opposite of immovability, of that which sustains, rooted, while the rest vibrates and flowers, grows and falls.  

Her body is an insufferable complex of weight, as her twisted frame slams down against the empty ground over and over. She is harshly animate, like that of gurgling of rock erupting from the earth’s seismic quaking. It recalls the subconscious fear-mongering of Istanbul’s fate, undisputedly destined for a jarring discombobulation of its shapeshifting terrain. She tempts an unnatural stability, only to convulse with increasing, repetitive intensity. 

The choreography of Başaran floors with the essence of his most legendary predecessors in the borderless world of contemporary dance. Martha Graham is arguably the progenitor of such muscle and pressure in her iconoclastic, New World movement vocabulary beyond the flighty grammar of old-fashioned ballet-defined loftiness. As a worthy heir to the 20th century American modernist tradition, Başaran instills industrial force, cold-blooded stress and brutal dynamism into his “Embodiments”. His work is like a bleeding heart, with a diehard focus on its beating, power-hungry for survival. 

If there was an apt medical diagnosis to identify the approximation of seizure manifested by Umut Sevgül, it would likely be near fatal, as she set the tone of Rebirth with a clustered complex of tensions released with knee-jerk intensity, following through with arachnid-like twists of the joints, sharpened, angular, jolting.  

Tuğrul Savaşçı stood diagonally across from her dramatic approach, a man in waiting. Together, they overextended themselves with conscious tact, each heaving, as to consume one another, competing to gag over a pomegranate, to chomp on its skin and let the eyes roll back like a dog ripping into its bone.

They stood out, balancing poorly, at times with moments of grace, reprieves from the inner need to satiate while placing one foot in front of the other on the slippery, thorny limbs of an emotional concrete jungle, to ingather the reaches of individual physicality, its blind imperfections and innate awe-inspirations from cracked toenail to split hair to mental epiphany and muscular release, raising the beauty and simplicity of being human. 

“RAu is the idea / concept of walking forward without knowing what lies ahead and bringing out the movement material from within the unknown. The word RAu is also the definition / dedication of the work to stay RAW and re-experienceable for the performer. The work is aimed to be as alive as the artists performing it,” wrote Başaran, who shies away from interpreting the vibrant metaphors that he employs with any sense of an imposed definition as creator. 

Among those who saw the performance, such as the young choreographer Evrim Akyay, some have felt compelled to identify the pomegranate used as the central prop throughout Rebirth as a heart. Having already presented his choreography and performance Başaran justly feels that it is wrong, or not his place, to add another layer of objective interpretation over that world of mythical abstraction and soulful union with the muse of the arts, as his dances typically feature strong musical, visual and textual elements. 

“My aim while making work is being able to invite people to a level where everyone can experience / witness their own reflection of life. The mission for my movement is to dare yourself to remain vulnerable and always uneasy throughout the work. This gives you a lot of space for spiritual and technical growth and transformation as a human being,” wrote Başaran.

The performances by Sevgül, Savaşçı and Başaran demonstrated weakness in dialogue with strength, of the all-too-common straining to endure failure after failure under the blanket duress of existence, one bound to the body and given to the universal pulls of want and need. The play of Rebirth could be divided into four parts. In the first scene, Sevgül meets Savaşçı, and they playfully, and sometimes violently fight, compete, swing and roll over the pomegranate. 

Secondly, they enjoy a kind of harmony, a temporary freedom from the game of life, the timeless contest to human fulfillment, be it to merely dodge hunger for a brief passage of hours, or to achieve immortal greatness. Başaran choreographs the transition from opposition to unity with a stunning grace, one so expertly dramatic as to change the subject so to speak, to lift the mood of his stagecraft to a shuddering climax of contradistinctive emotions, expressing the bewilderingly relative laws of relationship. 

Whenever he can, as a choreographer, Başaran prefers to wing his creative process. Unless he is commissioned to produce work on a particular theme, he will simply walk into the studio with a fresh mind, and make it up as he goes along, in concert with his self-starting colleagues who are recruited specially to parallel his impromptu take on the moment and its hidden inspirations, surfacing like a tear from the matrix of life.

“My one and only influence while making a new work is life itself. I try so hard to stay away from what the media imposes. You get affected by energy from all around. Whenever I create a work and look back at it, I -- luckily, humbly and always -- see that the work speaks to life,” wrote Başaran, who after going through the initial rehearsal for a new work, will draw from a reference point as seemingly slight as one word, even a letter, any detail that is more than nothing. “Nature is already within and out. The more instinctual you get in your process, the more you become what you are supposed to be. More real, more truthful, more in the moment.”   

By not crediting Sevgül and Savaşçı as dancers but as an “Embodiment”, the performance could then be interpreted not plainly as the story of two people, of a man and a woman in volatile confrontation over who gets the pomegranate, over who steals whose heart, who wins the bread. Instead the dancers could very well be seen as a single manifestation of an internal struggle to negotiate multiple contradictions, to listen to the dissonant polyphony of voices that rage inside all life as one body. As evidenced by the contemporary narrative of humanity and nature considering such phenomena as climate change and species extinction, life as a whole is baring its deepest secrets, exposed with unprecedented clarity that it has a progressively irreversible bent towards self-destruction.   

“As a performer, while I am involved in the performance (from the very beginning), I feel there is no difference between me and the audiences in that exact moment. I am one of the persons who are around and/or passing through,” wrote Savaşçı, reflecting on Rebirth after two demanding weekend performances at bomontiada Alt in mid-December. “The only thing is, I am a bit familiar with the universe of the choreographer. This is the narrative of the piece for me, from the beginning it has no end.” 

The fourth part of Rebirth introduces an embodiment performed by Başaran, who echoes the opening choreography of the piece, spasming with a methodical madness, an artful chaos with powerful lunges and snaps of his skeleton, his flesh smacking against the floor in a chorus of revolting gestures, his body seemingly swept into an involuntary concord with the tragic incomprehensibility of the primal, feral will to life. Başaran enters after Sevgül and Savaşçı have fought over the first pomegranate until it tears into a flurry of its delicious, juicy seeds springing out only to be picked off the ground and voraciously eaten by the untamed pair who, for a few fleeting moments, cease clawing at each other’s throats to devour the fragments of what once brought them together, however ruthlessly. 

“As movement and sound starts together in the human form, as in birth, I feel these two should not compete. Sometimes the inspiration might come from the music but sometimes the movement has the drive,” wrote Başaran, who chose a Baroque classical repertoire with smatterings of Nick Cave, as well as background noise, like that of chatter and hubbub about the city. “I wanted to have some sound and tunes that everyone has access to, as if they were taking the subway to the show. I asked Ataman to design a sound installation that was very alive and very much from life itself.” 

Finally, another pomegranate falls with a thud from the ceiling in an act of dark humor, almost mockingly before the performers who had fought just about to the death for the enviable fruit from the tree of life, which in Genesis of the Old Testament symbolizes deathless regeneration. In fact, there are some Biblical historians who say that, instead of the traditional image of the apple, which originates from Central Asia, the garden of Eden, being in the Levant, was more likely to have been lush with pomegranates. After the third wheel embodied by Başaran recoils behind the glass portal, followed by Savaşçı, who surprisingly leaves the seductive produce on the floor, Sevgül is, again, left to her own devices. In a brush with choreographed theatrical genius, Rebirth culminates at a single point, a breathtaking instant of dramatic tension. Once alone and free to choose for herself, will she eat of the eternalizing fruit of the tree of life, absorb the symbol come to life, and be reborn? 

Korhan Başaran’ın  “Rebirth’ü” : Yaşam Matriksinde bir Damla

Matt Hanson

8-9 dakika okuma süresinde

14 ve 15 Aralık’ın yağmurlu akşamlarında, bomontiada Alt’ın hâlihazırda mahzeni andıran atmosferi, daha da loşlaşıyor. Taş duvarlarından yayılan kasvet ve boş sahnenin iki yanını çevreleyen siyah perdeler, sahneyi dünya-dışı bir şekilde aydınlatan Ataman Girişken’in audiovisual projeksiyonları ve Aslı Filinta tarafından incelikle tasarlanmış kostümleriyle, mekanın ve akşamın ruh hali belirginleşiyor. Koreograf Korhan Başaran, 2011’de New York’ta kurulan dans topluluğu RAu ile birlikte, “Rebirth”’ü, oluş / vücut buluş rolünü üstlenen, iki ana dansçısı Umut Sevgül ve Tuğrul Savaşçı için geliştiriyor; koreografinin bir noktasında performansa icra eden olarak kendisi de katılıyor. İçten bir merakla dolu olan izleyiciler, Türkiye için ender bir yaratım alanı sayılabilecek bağımsız çağdaş dansın, saygı duyulan, öncü bir üreticisi olan Başaran’ın olgunluk işi Rebirth’ü izlemek için bir araya geliyor. 

                                                                                    “Düşmek, hareket etme yollarından biridir.”

                                                                                                            - Merce Cunningham

Bir ışık tohumundan başlıyor. Bir kadın, kendine doğru kapaklanmış, bir şey tutuyor. Kırmızı, kan kırmızısı. Şekli yuvarlak, insan bedeninden bir parçayı andırıyor, hayat fışkırtıyor. Kadın gecenin karanlık umutsuzluğundan peydahlanan Gollum gibi, sessizlik içindeki bu evrenden çekip çıkarılmış, görülmemiş, bulunmamış, bilinmeyen bir cennetin rahminde vücut bulan bir gizem tanrıçası gibi duruyor. Ve sonra, meydana çıkıyor. 

İçerilerdeki bir yuvanın dışarıya açılan geçidi gibi, camdan bir kesit, kapı açılıyor. Kapı içeriden, dışarıdaki arzunun yabanlığına, “kendi” ve “başkası”nın yüzleşmelerinde hep varolan romansa açılıyor. Budist felsefedeki ölümlü olan ego ile ölümsüz, hareketsiz ve daimi olan özün karşılaşmalarında olan gibi. Yaşam o merkezin etrafında dönüyor, mükemmeliyete erişebileceği ilüzyonuyla, istencini her yöne fırlatıyor. Aslında tüm amacı hareketsizliğin, yerleşikliğin, kök olmanın ve tutmanın zıttı olarak, her yönü tavaf etmek; dışında kalan herşey titreşir, çiçek açar, büyür ve düşerken.

Sevgül’ün bükülü bedeni, boş ve açık olan yere üst üste kapaklanıyor. Bedeni dayanılmaz karmaşıklıkta bir ağırlıklar bütünü, sert bir şekilde hareketli, dünyanın sismik sarsılışlarından kopan bir kayanın çağıltısı gibi.  Şiddeti sürekli artan ve kendini tekrar eden bir yoğunlukla kasılırken, İstanbul’un kaçınılmaz kaderini çağrıştırıyor sanki; sürekli şekil değiştiren topraklarını, hep yaklaşıyormuş gibi olan depremi, korkuyu. Buna rağmen, vücuduyla garip, doğa dışı durağanlığı istençle, özlemle kendine çağırıyor bir yandan.

Başaran’ın koreografisi, sınırları olmayan çağdaş dans dünyasının efsanevi öncülerinin tanımlanması güç o “öz”üne sahip. Klasik ve tutucu balenin uçucu havadarlığının ötesinde, dansa başka bir hareket dağarcığı sunan Martha Graham, New World akımıyla, bu kas, kasılma ve baskının danstaki tesirinin atası sayılabilir. Başaran da bu 20. yüzyıl Amerikan modernist geleneğinin, değerini kanıtlamış bir varisi olarak, oluş / vücut buluşunda endüstriyel hareketi, kuvveti, serin-kanlı bir stres ve acımasız, sert köşeli bir dinamizmi ortaya koyuyor. Eseri, kanayan, kan pompalayan bir kalp gibi, tamamen kendi atışına odaklı, gücünün devamlılığına ve hayatta kalmaya aç. 

Umut Sevgül’ün bedeninden çıkardığı, yansıttığı kasılmalar ve krizlerinin medikal bir tanısı konulacak olsa, bu “ölüme yakın” olur. Karmaşık gerginliklerin, seyiren bir diz gibi boşalmasının yoğunluğunu, örümcek gibi kıvrılan eklemleri takip ediyor ve Sevgül Rebirth’ün tonunu belirginleştiriyor; sivriltilmiş, keskin, atan.

Tuğrul Savaşçı ise çaprazında, Sevgül’ün dramatik anlatısının karşısında, bekleyişte olan bir adam olarak ayakta duruyor. Birlikte,  bedenlerinin ve birbirlerinin farkında, çekişerek, mücadelede hareket ediyorlar. Birbirlerini tüketmek için, narın üzerine kapaklanmak, narı yutabilmek için yarışıyorlar. Narın kabuğunu delerek çiğnemek, kemiğe dişlerini geçiren bir köpek gibi, gözlerinin zevkle geriye doğru gitmesine olanak vermek için savaşıyorlar. 

Bazı anlarda ise titrek bir dengede, zarafetle duruyorlar, doyurmaya çalıştıkları içsel açlıklarından bir anlığına geri çekilerek, bir ayaklarını diğer ayaklarının önüne koyuyorlar. Duygu yüklü, beton bir ormanın, kaygan, dikenli uzantılarında, bireysel bedenselliklerine ait şeyleri, tüm kör kusurlarıyla, topluyorlar; kırık bir ayak tırnağı, kırılmış bir saç teli, insan olmanın basitliğini, güzelliğini göz önüne yükseltiyorlar ve içten gelen, hayrete düşüren bir ilham uyanıyor.

Ortaya koyduğu canlı metaforları, onları yaratan kişi olarak yorumlamaktan çekinen Başaran, “RAu, ileride ne olduğunu bilmeksizin yürümenin ve bunu yaparken hareket materyalini bilinmezliğin içinden çıkarmanın fikri. RAu kelimesi, İŞLENMEMİŞ kalmaya adanmışlığın, bu işlenmemişliğin dansçı tarafından defalarca yeniden deneyimlenebilir olması anlamını taşıyor. İşin, sanatçı onu harekete dökerken olabildiğince canlı ve hayatta kalabilmesini amaçlıyor.” diyerek kendini ifade ediyor.

Aralarında genç koreograf Evrim Akay’ın da bulunduğu izleyiciler, koreografi boyunca ana obje olarak kullanılan narın kalbi temsil ettiğini düşünüyorlar. Başaran, haklı olarak, koreografinin ve performansın bizzat sunmuş olduğu dünyanın mitik soyutlamasına, sanatların ruhsal birliğine (Başaran’ın işleri tipik olarak güçlü müzikal, görsel ve metinsel öğeleri bir arada içeriyor) bir başka objektif yorumlama getirmenin yanlış olacağını, ya da belki böyle bir yorumlama eklemenin kendi yeri olmadığını düşünüyor.

“İşlerimi üretirken hedeflediğim, insanları hayatın yansımalarını deneyimleyebilecekleri, kendi hayatlarının yansımalarına tanık olabilecekleri bir düzleme davet etmek. Hareketimin amacı kırılgan kalmaya ve dans boyunca tedirgin hissedebilmeye cesaret etmek. Bu size insan olarak, ruhsal ve teknik boyutta gelişmek, dönüşmek için çok geniş bir alan sunuyor,” diye yazıyor Başaran.

Sevgül, Savaşçı ve Başaran’ın performansları güç ile zayıflık arasında bir diyaloğu ortaya koyuyor. Herşeyi kapsayan ve kaplayan varoluşun altında, insan bedenine mahkum.  Beden, evrensel çekim güçlerine, ihtiyaç ve istek’e bağlı. Bu sırada birbiri ardına gelen türlü başarısızlıklara dayanabilmek için gösterilen olağan dışı kuvvet, daimi. Rebirth dört bölüme ayrılabilir. İlk sahnede Sevgül Savaşçı ile karşılaşıyor; birbirilerine karşı oyunbazlar, bazen şiddetli bir kavgaya tutuşuyor, birbirleriyle yarışıyorlar, nar için, narın etrafında yuvarlanarak. 

Daha sonra bir nevi uyum yakalıyorlar, hayat oyununda geçici ve anlık bir özgürlük anı, insanın doyum uğruna girdiği zamansız yarışta bir duraksama yaşanıyor. Bu duraksama belki açlığın birkaç saatliğine bastırılmasına, belki ölümsüz yüceliğe ulaşmaya yarıyor. Başaran koreografisinde karşıtlıktan birliğe çarpıcı bir zarafetle geçiş yapıyor. Uzmanlık dolu bir dramatiklikte, sahnesinin ruh halini, birbiriyle çarpışarak titreyen farklı duygularla bir zirve noktasına yükseltirken, şeylerin birbiriyle ilişkilerinin göreceliğini gözler önüne seriyor.

Bir koreograf olarak Başaran, çoğu zaman yaratıcı sürecini içinden geldiği gibi, anlık etkilere açık sürdürmeyi tercih ediyor. Belirli bir temada iş üretmek için çağrılmadığı sürece, stüdyosuna arınmış bir zihinle adım atıp, yol aldıkça yolunu çiziyor. Bu güdüsel yaklaşımda hareket edebilme ortak yetilerinden ötürü bir araya gelmiş olan dansçı meslektaşları, Başaran’ın an’a dair bu belirgin bakış açısında birleşiyorlar. An’ın içine saklı esin parçaları, hayat matriksinden kopup yüzeyde beliriyor, bir damla gibi.

“Yeni bir iş üretirken etkilendiğim tek şey hayatın kendisi. Medyanın dayattıklarından uzak kalabilmek için büyük bir çaba sarfediyorum. Etraftaki herşeyin enerjisinden etkilenebiliyorsunuz. Neyse ki şanslı olarak, her seferinde, tevazu ile, görüyorum ki, ne zaman bir iş üretsem ve ona geri dönüp baksam, işin hayatın kendisine konuştuğunu görüyorum.” diye yazıyor Başaran. Yeni bir koreografisinin provalarının ilk aşamasından sonra, Başaran herhangi bir şeyi devam etmek için bir referans noktası olarak alabiliyor, bir kelime, belki sadece bir harf, hiç’lik dışında herhangi bir detay. “Doğa hâlihazırda içimizde ve dışarıda. Süreçte ne kadar içgüdüselleşirseniz, olmanız gereken şeye o kadar dönüşüyorsunuz. Daha gerçek, daha dürüst, daha an’da.”

Sevgül ve Savaşçı’yı dansçıdan öte “vücut buluş / oluş”lar olarak konumlandırmasından yola çıkarak, performans, iki insanın, bir kadın ve bir erkeğin yüzleşmesinden, kimin narı kapacağı, kimin kimin kalbini çalacağı yarışından fazlası olarak yorumlanabiliyor. Dansçılar, çoklu çatışmaları çözümlemeye çalışan, hayatın bir bütün halinde sürekli içinde köpürttüğü uyumsuz sesler korosunu dinlemeye uğraşan bir iç mücadelenin tezahürü gibi. Bugünün insanlığa, doğaya dair anlatılarında, dünya en karanlık ve derin sırlarını açığa çıkarmaya başlıyor. İklim değişimi, yok olan türler… Açıkça görülüyor, yaşam geri dönüşü mümkün olmaz bir şekilde, kendi kendini yok etmeye doğru eğilmekte. 

“Bir dansçı (icra eden) olarak, performansa (başından itibaren) dahil olsam da, aynı anda, kendim ve izleyici arasında bir fark olmadığını hissediyorum. Ben de etrafta olan, etraftan geçen insanlardan biriyim” diye yazıyor Savaşçı, Aralık ortasında Bomontiada Alt’da iki hafta sonu üst üste gerçekleştirdikleri performansların üzerine. “Tek şey şu, ben koreografın evrenini tanıyorum. Benim için parçanın öyküsü bu, daha başlangıcından, bir sonu yok.”

Rebirth’ün dördüncü bölümünde, Başaran tarafınca bir vücut buluş / oluş icra ediliyor. Koreografinin açılış parçasının bir yansıması gibi, metodik bir delilikten çıkan spazmlar, sanatsal bir kaos, güçlü sıçrayışlar ve iskeletin çatlaması, tak etmesi, vücudu yere sertçe vuruyor, ayaklanmacı hareketlerle bir koro halinde, bedeni istemsiz bir şekilde, anlaşılamayan, trajik, ilkel ve vahşi yaşama istenci ile dolu. Sevgül ve Savaşçı, ilk narın lezzet yüklü, sulu tohumları her yere saçılana kadar savaşıyorlar. Nar tanelerini vahşice toplayarak yiyorlar. İkisini bir araya getirmiş olan şey, uğrunda savaşıldıktan sonra, bu yeme anında, birbirilerini boğazlamaktan alıkoyuyor onları. Başaran tam bu anda sahneye giriş yapıyor.

“İnsanda, doğumda olduğu gibi, hareket ve ses birlikte başlıyor. Bu ikilinin birbirleriyle yarışmaması gerektiğini düşünüyorum. Bazen ilham müzikten gelebilir, ancak hareket esas kuvvet, ve yönlendiren.” İçine kesitler halinde Nick Cave serpiştirilmiş klasik Barok bir repertuarın, arkaplanında anlaşılamayan konuşmalar ve şehir uğultusunun da olduğu bir ses parçası kullanmış olan Başaran, “Herkesin erişiminin olacağı bir ses parçası istedim, sanki performansa gelirken metroya binmişlercesine bir ses. Ataman’dan yaşayan ve hayattan bir ses kurgusu tasarlamasını istedim.” diyerek seçiminden yana açıklamada bulunuyor.

Son olarak, bir nar daha düşüyor, tavandan, tok bir sesle, kara mizah gibi, az önce bir nar için birbirlerine girmiş olan dansçılarla alay edercesine, Hayat Ağacı’ndaki arzu edilen meyve gibi. Eski Ahit’teki Yaratılış’ta bu meyve ölümsüz yenilenmeyi temsil ediyor. Bazı İncil tarihçileri, Ortadoğu’nun Akdenize doğru olan topraklarında bir yerde olduğu düşünülen Cennet Bahçesi’nde, alışılmış ve yaygın olarak kabul görmüş imge olan elmadansa (elma Orta Asya kökenli bir meyvedir), bereketli narlarla bezeli ağaçların olmasını daha muhtemel görüyor.Başaran, süregelmiş olan ikiliği “üçüncü” olarak bozduğu performansının ardından, camdan kapının ardına geri çekiliyor, Savaşçı da onu takip ediyor, şaşırtıcı olarak cezbedici narı yerde bırakarak. Sevgül yeniden tek başına, kendi kendine kalıyor.  Koreografi, teatral bir dahiyanelikte, tek bir noktada, gerili, nefes kesen bir şekilde asılı kalıyor. Tek başına kalan kişi, yalnız başına kendi adına bir karar vermekte özgürken, ölümsüzlük vaat eden hayat ağacı meyvesini yiyecek mi, yaşam sembolünü yutarak, yeniden mi doğacak? 

Çeviri: Müveddet Nisan Yıldırım