A Gentle Breeze Passed Over Us*

Pınar Öğrenci

6-7 min. read / scroll down for text in Turkish

A gentle breeze passed over us

From the split of the valley

Oh breeze, for love’s sake

Take me home

Nassam Alayna El Hawa  / Song by Fairuz, Lebanon

In March 2017, Pınar Öğrenci had an exhibition, “A Gentle Breeze Passed Over Us”, curated by Verena Kaspar Eisert at Vienna Kunst Haus. A more extensive exhibition including the works in the relevant exhibition, “Under The Red Sky”, was opened in İstanbul Depo in April 2017. Öğrenci had met many refugees in the days she thought about forced migration, motherland and home during her coercive travels between 2016-17. While famous Lebanese singer Fairuz’s namesake song Nassam Alayna El Hawa a.k.a “A Gentle Breeze Passed Over Us” takes attention to the cultural symbols changing places along with people dragging, “Under The Red Sky” was picturing the violent atmosphere we’ve been witnessing altogether. Just like Arie Amaya Akkermans said in the exhibition booklet; “A Gentle Breeze Passed Over Us” is not a documentary series about refugees, but it enquires into a much more fundamental question: What is home and place today, in a period of profound social and technical transformations, where our social arrangement, as Walter Benjamin already predicted a century ago, does no match our technological order. What is this notion of ‘space’ whereby we are living, and how is it possible to narrate the stories of this new world without succumbing to the terror and despair of displacement? The sounds of Ahmed Shaqaqi are almost an ancient history, unwrapped for a distant future–today. This text, initially published in Öğrenci’s exhibition booklet, emerges from a song that she had once heard at Istiklal Avenue and leads into a friendship in Vienna. 

The last film in Abbas Kiorostami’s famous ‘Koker Trilogy’, ‘Through the Olive Trees’ (1994), deals with the impact of the 1990 Iran earthquake. The protagonist is Huseyin, a construction worker, who is in love with Tahire. His proposal to marry Tahire is rejected as he is both uneducated and homeless. After one of his many repeated and rejected proposals, there is a huge earthquake at midnight and the whole village is destroyed. The film interweaves fiction with a true story; Huseyin and Tahire are both working on the film set. (Kiorostami often works with actors and actresses who are not professional and writes his scripts after he met with them). In the famous scene in which he talks to the director on the road, he says that he was so upset by the repeated rejections that he thinks that his sadness caused the earthquake. Now Tahire doesn’t have a home, nor the other villagers; they’re all made equal with Huseyin.**

Could music construct a home, a temporary space for the immigrants who are in limbo? Could it provide at least a feeling of being together? Could music become a form of grieving, of healing? Could it at least help make a living?***

I met Ahmed in April 2015 when I came to Vienna for the exhibition When Home Won’t Let You Stay. This exhibition, curated by Işın Önol from Turkey, was organized at the Angewandte Kunst (University of Applied Arts) Vienna. I had produced a video collage about the song Mawtini, played by the street musicians on Istiklal Avenue in Taksim. Mawtini (My Homeland) is a poem written by the Palestinian poet Ibrahim Tuqan (1905-1941), composed by Muhammad Fuliefil (1899-1985) as the Palestinian national anthem. It was accepted by the whole Arab world as a way to support the Palestinian movement and became a popular song over time. Mawtini was selected as the national anthem in Iraq after the demise of the Saddam Hussein regime in 2004. I wanted to organize a street performance on the streets of Vienna, as street musicians were not able to perform in Europe as freely they were able to in Istanbul. This is how I met Ahmed Shaqaqi, Yassin Aldulaimi, and Yahya Elkurdi. They all knew Mawtini by heart. Mawtini, meaning homeland, was a symbol of the disintegration of the Middle East and yearning for the homeland. As I wasn’t able to gain the necessary permissions to organize the street performance, I gave up on the idea.

I started to visit Ahmed frequently at the camp in Vordere Zollamtsstrabe. He would tell me about his childhood in Baghdad, his family, his friends, and would constantly mention the beauties of Baghdad and his life there. Ahmed was born a year after the Gulf War in 1992, 11 years-old at the time of the American invasion. Ahmed spent his early years in the shadow of war; after the American invasion, the sky was painted red; they had to go back and forth between Babylon and Baghdad; his father, who is a writer and a poet, constantly received threats from Islamic groups; he was pushed to fight for those very same extremist groups. Ahmed heard a huge explosion one day when he was walking on the street and didn’t really react as he was used to such sounds. When he returned home, he saw that his whole street was destroyed, including the building that he lived in.

There was something about his story that triggered something deep in me. On the one hand, he was talking about the destruction of war, but on the other, he continued to make music. Although life in Baghdad was destroyed, the Iraqi Music Conservatory Orchestra continued with their regular programming and Ahmed played the oud and sang with this orchestra. He would talk about how he started with music. When he was very young, he started making toys from strings and wood that looked like instruments. His father noticed this and introduced him to a musician as he wanted to find out whether he had musical talent. This musician friend showed Ahmed different instruments and asked him which one he liked the best. Ahmed picked the guitar. So he was tutored to play the guitar from a very young age and he received his education in music starting in high-school. He went to the conservatory in college and he found his new instrument, the oud, when he selected the classic Arab music department. Ahmed played the oud like the guitar, differing from oud players in Turkey. This specific affinity between the two instruments was also based on a historic reality as Arab music traveled to Andalusia. As I listened to Omar Bashir, who Ahmed calls his master, and his father Munir Bashir, I’d see the relationship between the oud playing tradition in the Arab geography and the Spanish guitar.

Ahmed played the oud at every opportunity—when he was free at the camp, at picnics, when he was waiting for the subway, he would just take out his oud and play. If Yassin and Yahya were there, they would accompany him and people would immediately form a circle around them and listen. I would listen to the music of these new friends, I would sometimes sing along or try to record with my camera. Ahmed liked that I recorded his music and he would defend me against security officers who would try to keep me from recording. A lot of people who visited the camp made recordings without his permission, but now, Ahmed wanted to be recorded and only he could make this decision, that’s what he said. I didn’t know where and how I would use the recordings.

Yassin, who Ahmed called his comrade, was in his 40s and a charming, sincere character. He used to work in a state office back in Baghdad. He came to Vienna, leaving his wife and children behind. As he was able to coif, he would cut everybody’s hair at the camp. He didn’t speak any language other than Arabic, but we could still somehow communicate. When I visited his place, I saw that he was a great cook; he made a feast with cold and warm dishes. Yassin would record the places he went to, the food he cooked, the songs he sang with his phone’s camera and share them with his friends and family in Baghdad over facebook and WhatsApp. 

Yahya, who was Kurdish, is an artist, who works with painting and sculpture. He spoke Kurdish, Arabic, and a little bit of Turkish. Some of his sculptures were in public spaces in Syria. He left his family in Northern Syria, bringing only his daughter to Vienna, thinking that her musical abilities could be furthered there. Yahya invited us over to dinner one day; he was staying two floors below the ground at the camp, in a small room with his daughter. He had established a studio in the hallway in front of the room and he was making small-scale oil paintings there. The unpleasant, humid, cold hallway had become colorful thanks to Yahya’s efforts. I was struck by how he continued with his art under these difficult circumstances.

When it wasn’t raining, we would go picnic on the shores of Donau. The easiest way to get together without spending money was to picnic. Ahmed told me how in Baghdad, the shores of Tigris River didn’t carry a risk of being bombed since there were no government buildings there, so with his friends, they would go there in the evening and make music, have fun. The Donau reminded him of Tigris. We would sing together. Arabic, Kurdish, Turkish songs reduced the distance between us, bringing us closer. Yassin played the darbuka, Yahya played the oud; they both had beautiful voices.

Although they barely survived, they would often not let me spend any money. I constantly felt ashamed, trying different ways to contribute to the picnic budget. We would go to the amusement park in Praterstern and Latin, Arab clubs to dance. Before meeting them, I only went to museums and exhibitions in Vienna. Thanks to them, I learned about alternative spaces including the amusement park and night clubs thanks to my new friends.

I had this idea that Arab immigrants who were musicians were not making music on the street, because they were not able to bring their instruments in their journey across the sea. But I didn’t know whether this was true. This was one of the questions I asked Ahmed when I met him. Was he able to take his instrument from Turkey to Lesbos? His answer was as I predicted: the smuggler asked him to throw his oud into the sea, before they started their journey. Ahmed insisted for a long time to keep it, but then accepted to throw away his oud. I remember becoming teary-eyed when he told me this story.

They walked for a long time, going from Greece to Austria, getting to the Hamptbahnhof in Vienna. They stayed at the train station for a while. One day, a music group came with the Red Cross, giving a small concert to raise the morale of the immigrants. Ahmed saw that there was an oud player in the group, excitedly went up to that person to ask for permission to play the oud. Ahmed says that that’s the day he made the decision to stay in Vienna. After having stayed at the camp for a while, his friends in Baghdad collected money amongst themselves to buy him an oud—a middle-of-the-road quality one. When we first met, Ahmed was playing this oud, but he had complaints since there were cracks on it, effecting the sound. Ahmed thought that the difference in temperature between Baghdad and Vienna caused these cracks. Only a high-quality oud made of a Far Eastern tree could survive under these circumstances. When I learned this, I decided to buy a new oud for Ahmed. However, getting a high-quality oud from Baghdad to Vienna would cost approximately 1500 USD. When I realized that I couldn’t do this on my own, I talked to the curator Işın Önol, who immediately said that we should collect money amongst ourselves to buy the oud, which were my thoughts exactly. We sent a group mail to the participants of the exhibition , managing to collect the money in a short amount of time. Işın organized a few performances for Ahmed during the exhibition. With the Vienna-based actress Aslı Kışlal, we organized the concert “Ahmed Needs an Oud” at WERK X-Eldorado. A few of Ahmed’s friends, whom we didn’t know, also helped to collect money and we were able to finally have the full amount. Ahmed had already placed the order, including the details of type of tree that the oud was to be made of, the type, technical specs, the color of the oud and its case. In order to be sure of the sound of the oud, he had called his teacher in Baghdad, Mustafa Zair, to have him test the oud. I was also impatient, asking when the oud would arrive in Vienna. One day, Ahmed called me, very upset. The oud maker had called him and told him that Baghdad was very chaotic at the moment and that he couldn’t send the oud by post. Ahmed had begged him, asking him to do whatever he could. After this conversation, in June, an explosion in a shopping mall on the last day of Ramadan killed over 300 people in Baghdad. We then lost all our hopes for the oud. However, good news came for Ahmed in a few days—the oud had reached Vienna. You should have seen Ahmed’s excitement, he couldn’t leave his oud for a moment, trying out new songs and sharing them on facebook.

Ahmed had left Turkey in September 2015 through a smuggler they found in Istanbul. Ahmed had two younger brothers who were also trained musicians. As his parents couldn’t risk the crowded sea journey, they had remained in Istanbul with their two sons, planning to meet in Austria in one year. The family was staying in Aksaray, taking German classes in preparation for their journey to Austria. His family successfully managed to get to a Greek island in September 2016, exactly a year after Ahmed. They stayed on the island for a while, waiting for a ship to take them to Greece. However, the smugglers made them get on a ship to Italy. The Shaqaqi family thus arrived in Italy, instead of Greece, sheltered in a church until the new year. I would ask Ahmed where his family was in Italy, but he didn’t know which island they traveled from or which city they arrived at in Italy. He kept insisting that this didn’t matter, the most important thing was that they were alive. I wanted to go to Italy to see them and to help them if I could.

The family arrived in Vienna on the first day of 2017, in a sealed off vehicle that held over 50 people. The family first celebrated the new year, mixing among the crowds in the city squares and then went to the police station and surrendered themselves. Ahmed went to visit his family in prison, he told me they were OK. The family stayed in prison for a week and were then settled in a temporary camp. Ahmed talked to the administration of the camp that he was staying in to ask them to assign the room that he was staying in to his family. His roommates agreed to this, moving to other rooms. Ahmed is now in the same camp with his family.

Ahmed kept saying how much he hated the word “refugee.” He kept saying, “I’m not a refugee, I’m a human,” reacting to how he was stereotyped as a refugee. He wasn’t happy about not being perceived as an individual but rather as a member of a group. He was doing all he could to adapt to his life in Vienna, learning German, meeting new people to expand his music circle. The small music group that he formed, ‘Vienna Ishtar Ensembles’, he would play alongside musicians from Vienna, Tunisia, and France. A cello teacher from Vienna Music University (MDW) was tutoring him for free. Ahmed wants to learn about Western music once he has legal rights.

Ahmed and his Iraqi friends are still living as temporary visitors, even though they arrived in Vienna a year and a half or two years ago. While a lot of European countries grant residency permits to Syrians, they do not give this right to Iraqis. Their reasoning is that Iraq is not in a war like the one in Syria. However, Iraqis have first gone through the Iran-Iraq for, then the Gulf War, and finally the American invasion. The clashes between the Sunni and Shia groups in Iraq is not too far from conditions of war.

Sometimes I think about why I feel such an affinity for them, especially for Ahmed. The trauma that Ahmed went through triggered the fears I have. The political climate in Turkey has rapidly changed in the last year and a half. The war has been rapidly expanding, those who wanted peace were declared to be terrorists. And to top it all, the West was very quiet, the issue of the immigrants had become a negotiation topic between Turkey and the EU. The destruction of human rights and freedom of speech in Turkey, the rise of political Islam, civilian deaths, suicide attacks, bombings make me think whether I’ll have to leave my country like Ahmed had to. A lot of opposition members had already started to leave Turkey. Just like in Kiorastami’s film, disasters like war could make people equal.

I don’t think the perception of the refugee crisis that the West has produced is real. Yes, it is true that people who had good lives in their homelands had to witness their cities, homes, homelands destroyed, having to leave the environment they were familiar with. But this crisis is the crisis of the refugees, not the West’s. Those suffering from the crisis are those undergoing the trauma and the loss. The only way in which the West can deal with this is to find a solution for these people’s problems, understanding the richness of the culture they carry. Hummus and falafel should not be seen as exotic foods coming from the East, but a flavor from the cuisine of their new neighbor, asking for the recipe to make it themselves. And this is exactly why I wanted to tell the story of Ahmed through music. Music can be a good beginning to establish a relationship between all the refugees that Ahmed symbolizes and the people of the countries they seek citizenship in.

*This text is written by Pınar Öğrenci for her solo exhibitions at Kunsthaus Vienna Hundertwasser Museum and Depo Istanbul in 2017.

**My first contact with victims of war was in 2014, when I wrote an article for ArtUnlimited titled “Images and Faces Across Borders.” I invited 5 Syrian artists over to dinner in my studio in Istanbul and I relayed my impressions from this dinner in the text. This article was then published as part of the exhibition, Apricots from Damascus in English and in Arabic. The paragraph at the beginning of this text is borrowed from that article.

*** Evrim Hikmet Öğüt, Birikim, 320

Translation from Turkish to English: Merve Ünsal

Intro paragraph translation: Saadet Başak Ülgen

Translation of Arie Amaya Akkermans' quote: Tuna Poyrazoğlu

www.kunsthauswien.com / www.depoistanbul.net

Üstümüzden Hafif Bir Rüzgar Esti*

Pınar Öğrenci

6-7 dakika okuma süresinde

Üstümüzden hafif bir rüzgar esti

Vadinin kesiştiği yerden

Ey rüzgar, rüzgarın aşkına

Beni vatanıma götür

Nassam Alayna El Hawa /  Fairuz şarkısı, Lübnan

Pınar Öğrenci 2017 yılının Mart ayında, Viyana Kunsthaus'da, küratörlüğünü Verena Kaspar Eisert'in üstlendiği 'Üstümüzden Hafif Bir Rüzgar Esti' isimli bir sergi gerçekleştirdi.  Söz konusu sergideki işleri de kapsayan daha büyük çaplı bir sergi yine 2017 yılının Nisan ayında İstanbul Depo'da 'Kırmızı Gökyüzünün Altında' ismiyle açıldı. Öğrenci 2016-7 yıllarında yaptığı mecburi seyahatlerde, yer değiştirmeye zorlanma, vatan ve ev kavramları üzerine düşündüğü günlerde çok sayıda mülteci ile tanıştı. Lübnanlı meşhur şarkıcı Fairuz'un Nassam Alayna El Hawa şarkısıyla aynı adı taşıyan 'Üstümüzden Hafif Bir Rüzgar Esti', ordan oraya sürüklenen insanların hikayeleriyle birlikte yer değiştiren kültürel sembollere dikkat çekerken, 'Kırmızı Gökyüzünün Altında' ise hep birlikte şahit olduğumuz şiddet atmosferini tasvir ediyordu. Arie Amaya Akkermans'ın sergi kitapçığında belirttiği gibi: “Üstümüzden Hafif Bir Rüzgar Esti”, mülteciler hakkında bir belgesel dizisi değil, çok daha temel bir meseleyi araştırıyor: İçinde bulunduğumuz, Walter Benjamin’in halihazırda bir asır önce öngörmüş olduğu üzere, sosyal düzenimizin teknolojik düzenimizle eşleşmediği kapsamlı sosyal ve teknik dönüşümler döneminde, ev/yuva ve yer/yurt nedir? İçinde yaşadığımız bu mekânın türü nedir ve yerinden olmanın terörüne ve çaresizliğine boyun eğmeksizin bu yeni dünyanın hikâyelerini anlatmak nasıl mümkün olabilir? Ahmed Shaqaqi’in sesleri sanki, uzak bir gelecek için bugün paketi açılmış çok eski bir hikayeden ibaret. İlk olarak Öğrenci'nin sergi kitapçıklarında yayınlanan aşağıdaki metin, İstiklal Caddesi'nde duyduğu bir şarkıdan başlayarak Viyana'daki bir arkadaşlık hikayesine uzanıyor. 

Abbas Kiorostami’nin ünlü ‘Köker Üçlemesi’nin son filmi, 1994 yapımı ‘Zeytin Ağaçlarının Altında’, 1990 İran depreminin günlük hayattaki etkilerini konu edinir. Filmin baş karakteri inşaat işçisi Hüseyin, Tahire’ye aşıktır. Tahire ile evlenme isteği, cahil ve evsiz olduğu için reddedilir. Defalarca teklifini yinelediği günlerden birinin geceyarısında, büyük bir deprem olur ve köyde taş taş üstünde kalmaz.  Kurgu ile gerçek hikayelerin birbirine geçtiği filmde Hüseyin, Tahire ile aynı film setinde çalışmak zorundadır (Kiorostami sıklıkla profesyonel olmayan oyuncularla çalışır ve senaryolarını onları tanıdıktan sonra yazar). Hüseyin’in yönetmenle konuştuğu meşhur yol sahnesinde, evsizliğinin defalarca yüzüne vurulmasından o kadar çok üzülmüştür ki, üzüntüsünün depreme yol açtığını düşündüğünü söyler. Artık ne Tahire’nin evi kalmıştır, ne de köydeki diğer insanların; Hüseyin artık eşit koşullarda olduklarını düşünür.**

Müzik araftaki göçmene geçici bir mekan, ev kurabilir mi; hiç değilse birliktelik hissi? Yas tutmanın ya da iyileşmenin aracı olabilir mi müzik? En azından ekmek parası eder mi?***

Ahmed’le 2015 yılının Nisan ayında When Home Won’t Let You Stay’ sergisi için Viyana’ya geldiğimde tanıştım. Türkiyeli küratör Işın Önol’un düzenlediği bu sergiye Angewandte Kunst Viyana (Uygulamalı Sanatlar Akademisi) ev sahipliği yapıyordu. Taksim İstiklal Caddesi’ndeki sokak müzisyelerinin çaldığı Mawtini isimli şarkı ile ilgili bir video kolaj işi üretmiştim. Filistinli şair İbrahim Tuqan (1905-1941)’ın 1934’te yazdığı bir şiir olan Mawtini (My Homeland), Muhammad Fuliefil (1899-1985) tarafından Filistin milli marşı olarak bestelenmiş sonrasında bütün Arap dünyası tarafından Filistin hareketini desteklemek amacıyla kabul görmüş ve zamanla popüler bir şarkıya dönüşmüştü. Mawtini, 2004’te Saddam Hüseyin rejiminin yıkılmasının ardından Irak’ın milli marşı olarak seçilmişti. Arap müzisyenlerin Avrupa sokaklarında İstanbul’da olduğu gibi varlık gösterememesinden yola çıkarak Ortadoğulu müzisyenlerle Viyana sokaklarında bir sokak performansı yapmak istiyordum. Ahmed Shaqaqi, Yassin Aldulaimi ve Yahya Elkurdi ile bu vesileyle tanıştım. Hepsi Mawtini’yi ezbere biliyordu. Anavatan anlamına gelen Mawtini, Ortadoğu’daki parçalanmanın ve memleket hasretinin sembolüydü adeta... Yetkililerden sokakta müzik yapmak için izin alınamayınca performansı yapmaktan vazgeçmiştim.

Ahmed’i Vordere Zollamtsstraße’deki kampında sık sık ziyaret etmeye başladım. Bana Bağdat’ta geçen çocukluk günlerini, ailesini, arkadaşlarını anlatıyor, sürekli ülkesinin ve Bağdat’ın güzelliklerinden, oradaki hayatından bahsediyordu. Körfez Savaşı’ndan bir yıl sonra 1992 yılında doğan Ahmed, 2003’te Amerikan işgali başladığında sadece 11 yaşındaymış. İlk gençlik yıllarını savaşın gölgesinde geçiren Ahmed, Amerikan işgalinden sonra, gökyüzünün kırmızıya boyandığı günlerden, doğduğu şehir olan Babil ile Bağdat arasında sürekli yer değiştirmek zorunda kalmalarından, yazar ve şair olan babasının İslami gruplar tarafından aldığı tehditlerden, aynı grupların kendisini de savaşmaya zorlamasından bahsediyordu. Ahmed, birgün yolda yürürken büyük bir patlama sesi duymuş, bu tür saldırılara artık alıştığı için fazla tepki göstermemişti. Eve döndüğünde kendi yaşadığı bina ile birlikte bütün sokağın yerle bir olduğunu görmüştü.

Hikayesinde içimdeki birşeyleri tetikleyen derin bir taraf vardı; bir taraftan savaşın yıkıcılığından bahsediyor, bir taraftan da müzik yapmaya devam ediyordu. Bağdat’ta hayatın altüst olmasına rağmen, Bağdat’taki Irak Müzik Konservatuarı Orkestra’sı düzenli program yapmaya devam ediyor, Ahmed bu orkestrada ud çalıyor ve şarkı söylüyordu. Müziğe nasıl başladığını anlatıyordu Ahmed; küçücük yaşta tel ve ahşaplardan enstrüman gibi oyuncaklar yapmaya başlamış, bunu farkeden babası onu bir müzisyenle tanıştırmış ve müziğe yatkın olup olmadığı öğrenmek istemişti. Söz konusu müzisyen ona çeşitli enstrümanlar göstermiş, hangisini en çok sevdiğini sormuş, Ahmed ise gitarı seçmişti. Bunun üzerine küçük yaşta özel gitar dersleri almaya başlamış ve lise yıllarından itibaren müzik eğitimi görmüştü. Üniversitede ise konservatuara girmiş bu defa klasik Arap müziği bölümünü seçerek yeni enstrümanı olan ud ile tanışmıştı. Ahmed Türkiye’deki ud ustalarından farklı olarak udu bazen gitar gibi çalıyordu. Bu yakınlığın Arab müziğinin Endülüs’e taşınmasıyla ilgili tarihsel gerekçeleri vardı. Ahmed’in ustam dediği Omar Bashir ve babası Munir Bashir’i dinledikçe Arap coğrafyasındaki ud icra etme geleneğinin İspanyol gitarı ile olan yakınlığını kavrayacaktım.

Ahmed her fırsatta ud çalıyordu; kamptaki boş vakitlerinde, piknik yapar, metro beklerken udunu çantasından çıkarıp çalmaya başlıyordu. Yanında Yassin ve Yahya varsa onlar da müziğe eşlik ediyor, etraftaki insanlar çevrelerinde bir halka oluşturup onları dinliyordu. Bense yeni arkadaşlarımın çaldığı müziği dinliyor, bazen onlara eşlik ediyor bazen de kameramla onları kaydetmeye çalışıyordum. Ahmed yaptığı müziği kaydetmemden hoşlanıyor, çekim yapmamı zorlaştıran görevliler olursa onlarla tartışıyordu. Kampı ziyaret eden bir çok kişi kendisine sormadan video kaydı yapmıştı, şimdi ise Ahmed kaydedilmek istiyordu ve buna ancak kendisi karar verebilirdi, öyle söylüyordu. Bense yaptığım kayıtları nerde, nasıl kullanacağımı bilmiyordum.

Ahmed’in yoldaşım dediği Yassin, 40’lı yaşlarında çok sevimli ve samimi biriydi. Bağdat’ta bir devlet dairesinde çalışıyordu, eşi ve çocuklarını bırakarak Viyana’ya gelmişti. Elinden kuaförlük işleri de geldiği için kamptaki herkesin saçlarını o kesiyordu. Arapça dışında bir dil bilmiyordu ancak yine de bir şekilde anlaşıyorduk. Evini ziyaret ettiğimde ne kadar güzel yemek yaptığını öğrenmiştim, sofrayı sıcak, soğuk birçok yemekle donatmıştı. Yassin gezdiği yerleri, yaptığı yemekleri, söylediği şarkıları telefonunun kamerası ile kaydediyor, Bağdat’taki arkadaşları ve ailesiyle facebook ve whatsapp üzerinden canlı olarak paylaşıyordu.

Kürt kökenli olan Yahya ise bir sanatçıydı, resim ve heykel yapıyordu. Kürtçe, Arapça ve biraz Türkçe biliyordu. Suriye’de kamusal alanda yaptığı heykeller vardı. Ailesini Kuzey Suriye’de bırakmış, sadece müziğe yeteneği olan kızını, eğitimine devam edebilir düşüncesiyle Viyana’ya getirmişti. Yahya bir gün bizi evinde yemeğe davet etti, bir mülteci kampının ikinci bodrum katında, küçücük bir odada kızı ile birlikte kalıyordu. Odanın önündeki apartman holünde kendine bir atölye kurmuş, küçük boyutlu yağlı boya resimler yapıyordu. Sevimsiz, rutubetli ve soğuk koridor Yahya sayesinde renklenmişti. Her koşulda sanatını icra etmekte ısrar etmesinden çok etkilenmiştim.

Havanın yağışlı olmadığı günlerde birlikte Donau kıyısında piknik yapmaya gidiyorduk. Fazla para harcamadan bir araya gelmenin en kolay yolu birlikte piknik yapmaktı. Ahmed, Bağdat’ta Dicle kıyısında devlet binalarının olmadığı mesire yerlerinin bombalanma riski taşımadığını, bu yüzden akşamları arkadaşlarıyla birlikte nehir kıyısında müzik yapıp eğlendiklerini anlatıyordu. Donau ona Dicle’yi hatırlatıyordu. Birlikte şarkı söylüyorduk, Arapça, Kürtçe, Türkçe şarkılar aramızdaki mesafeyi azaltmış, bizi birbirimize yaklaştırmıştı. Yassin darbuka, Yahya ud çalmayı biliyordu, her ikisinin de sesi çok güzeldi.

Zar zor geçinmelerine rağmen çoğu kez bana para harcatmıyorlardı. Kendimi sürekli mahcup hissediyor, piknik bütçesine destek olmak için türlü yollar deniyordum. Birlikte Praterstern’deki lunaparka, Latin ve Arap kulüplerine gidip dans ediyorduk. Onlarla tanışmadan önce Viyana’ya her gidişimde sadece müze ve sergi geziyordum; park, lunapark, gece kulübü gibi alternatif mekanları yeni arkadaşlarım sayesinde öğrendim.

Müzisyen Arap mültecilerin Avrupa sokaklarında müzik yapmayışının sebeplerinden birinin enstrümanlarını deniz yoluyla taşıyamamış oldukları yönünde bir fikrim vardı. Ancak bunun gerçek olup olmadığını bilmiyordum. Ahmed’le tanışınca sorduğum sorulardan biri buydu: Enstrümanını Türkiye’den Midilli Adası’na götürebilmiş miydi? Cevabı tahmin ettiğim gibiydi: Kaçakçı bot yola çıkmadan önce udu denize atmasını istemişti. Ahmed uzun süre ısrar etmiş ancak sonunda kaçakçının isteğini kabul edip, udunu denize atmak zorunda kalmıştı. Bu hikayeyi anlattığında gözlerimden yaşların süzüldüğü hatırlıyorum.

Yunanistan’dan Avusturya’ya kadar uzun bir yürüyüş gerçekleştirmiş soluğu Viyana’daki Hamptbahnhof’ta almışlardı. Tren istasyonunda bir süre kaldıktan sonra bir gün, Kızıl Haç (Red Cross) ile birlikte bir müzik grubu gelmiş, mültecilere moral olsun diye küçük bir konser vermişti. Grubun içinde ud çalan birinin olduğunu gören Ahmed, heyecanla gidip udun sahibi ile tanışmış, çalmak için izin istemişti. Ahmed  o gün Viyana’da kalmaya karar verdiğini söylüyordu. Kampa yerleşip bir süre kaldıktan sonra Bağdat’taki arkadaşları aralarında para toplayarak Ahmed’e orta kalitede bir ud göndermişti. Tanıştığımızda Ahmed bu udu çalıyordu ancak ondan şikayetçiydi, zira üzerinde çatlaklar oluşmuş, sesin kalitesi bozulmuştu. Ahmed Bağdat’taki hava sıcaklığı ile Viyana arasındaki farklılığın bu çatlaklara sebep olduğunu düşünüyordu. Ancak Uzakdoğu ağacından yapılmış kaliteli bir ud soğuk hava şartlarına dayanabilirdi. Bunu öğrendiğimde Ahmed’e yeni bir ud hediye etmeye karar verdim. Ancak kaliteli bir udun Bağdat’tan Viyana’na getirilmesinin maliyeti yaklaşık 1500 Dolar civarındaydı. Bunu tek başıma yapamayacağımı anlayınca ‘When Home Won’t Let You Stay’ sergisinin küratörü Işın Önol’a açtım konuyu, hemen aramızda para toplamayı önerdi. Ben de öyle düşünüyordum. Sergiye katılan arkadaşlardan bir kısmına ortak bir mail göndererek kısa sürede bir miktar para toplamayı başardık. Işın, Ahmed için sergi boyunca birkaç performans organize etti. Viyana’da yaşayan tiyatrocu Aslı Kışlal ile birlikte WERK X-Eldorado’da ‘Ahmed Needs An Oud’ isimli bir konser gerçekleştirdik. Ahmed’in bizim tanımadığımız bir kaç arkadaşı da yardım etti ve sonunda gereken parayı bir araya getirebildik. Ahmed siparişi çoktan vermiş, yapılacağı ağacın cinsi, teknik özellikleri, udun ve çantasının rengi gibi birçok detayı ayrıntılı olarak Bağdat’daki ud yapımcısına iletmişti. Udun sesinden emin olmak için Bağdat’taki hocası Mustafa Zair’i arayıp, ud yapımcısına uğramasını ve yeni udu test etmesini istemişti. Bense sabırsızlanıyor udun ne zaman Viyana’ya ulaşacağını soruyordum. Bir gün Ahmed aradı, sesi çok kötü geliyordu. Ud yapımcısı onu aramış, Bağdat’ın çok karıştığını, bu şartlar altında udu postaya veremeyeceğini söylemişti. Ahmed ise ustaya yalvarmış, elinden geleni yapmasını istemişti. Bu konuşmanın hemen ardından Haziran ayında (Ramazan ayının son gününde), Bağdat’taki bir alışveriş merkezinde 300’den fazla kişinin öldüğü büyük bir patlama gerçekleşti ve udla ilgili umudumuzu iyice kaybettik. Ancak birkaç gün sonra Ahmed’den iyi haber geldi, ud Viyana’ya ulaşmıştı. Ahmed’in sevincini görmeliydiniz, udunu elinden bırakmıyor, sürekli yeni şarkılar deneyip fb ta paylaşıyordu.

Ahmed babasıyla birlikte İstanbul’da bulduğu bir kaçakçı aracılığı ile 2015’in Eylül ayında Türkiye’den ayrılmıştı. Ahmed’in kendisi gibi müzik eğitimi alan iki küçük erkek kardeşi vardı. Anne ve babası kalabalık botlardaki deniz yolculuğunu göze alamadığı için iki oğullarıyla beraber bir süre daha İstanbul’da kalmaya karar vermişti; bir yıl sonra Avusturya’da buluşmayı planlamışlardı. Aksaray semtinde kalan aile Avusturya’ya hazırlıklı gitmek için İstanbul’da bir Almanca kursuna yazılmıştı. Ahmed’den tam bir yıl sonra 2016 yılının Eylül ayında Yunanistan’ın bir adasına geçmeyi başaran ailesi, bir süre bu adada kalıp kendilerini Yunanistan’a götürecek bir gemiyi beklemişti. Ancak kaçakçılar onları İtalya’ya giden bir gemiye bindirmişti. Böylece Yunanistan yerine İtalya’ya varan Shaqaqi ailesi yılbaşına kadar bir kilisede yaşadı. Ahmed’e ailesinin İtalya’nın hangi şehrinde olduğunu soruyordum ancak ne hangi adaya vardıklarını ne de İtalya’da hangi şehirde kaldıklarını biliyordu. Bunun ısrarla önemli olmadığı söylüyordu, önemli olan  hayatta olmalarıydı. Bense İtalya’ya gidip onları görmek, gerekirse onlara yardımcı olmak istiyordum.

2017’nin ilk gününde yaklaşık 50 kişilik her tarafı kapatılmış bir araçla Viyana’ya varan aile, önce meydanları dolduran kalabalık insan gruplarının arasına karışarak yeni yılı kutlamış, sonra emniyet binasına giderek kendilerini polise teslim etmişti. Ahmed gidip ailesini hapiste ziyaret etti, iyi olduklarını söylüyordu. Bir hafta kadar hapiste kalan aile sonra geçici bir kampa yerleştirildi. Ahmed kendi kampındaki yöneticelerle konuşarak kaldığı odayı ailesiyle birlikte ona tahsis etmelerini istemiş, oda arkadaşları da bunun kabul edip başka bir odaya taşınmıştı. Ahmed şimdi ailesiyle birlikte aynı kampta kalıyor.

Ahmed sürekli olarak ‘refugee’ kelimesinden nefret ettiğini söylüyordu. ‘Im not a refugee, Im a human’ diyor, insanların kendilerini mülteci diye kodlamasına tepki gösteriyordu. Birey olarak değil bir grup olarak anılmaktan, kişisel özelliklerinin önem taşımamasından  çok şikayetçiydi. Oysa Viyana’daki hayatına adapte olmak için elinden geleni yapıyor: Almanca öğreniyor, yeni insanlarla tanışıp müzik çevresini geliştirmeye çalışıyordu. Ahmed, kendi kurduğu ‘Vienna Ishtar Ensembles’ isimli bir grupta Viyanalı, Tunuslu, Fransız müzisyenlerle birlikte çalıyor. Viyana Müzik Üniversitesi’ndeki (MDW) bir çello öğretmeni gönüllü olarak Ahmed’e ders veriyor. Ahmed yasal haklarına kavuşunca aynı okulda öğrenci olup Batı müziği öğrenmek istiyor.

Ahmed ve Irak’lı arkadaşları Viyana’ya bir buçuk-iki yıl önce geldikleri halde hala geçici misafir statüsünde yaşıyorlar. Birçok Avrupa ülkesi Suriye’lilere oturma izni vermesine rağmen Irak’lılara bu hakkı vermiyor. Gerekçeleri Irak’ta Suriye’de olduğu gibi bir savaş durumu olmaması. Oysa Iraklılar önce İran-Irak, sonra Körfez Savaşı ve akabindeki Amerikan İşgali ile sürekli savaş halinde yaşamışlar. Günümüzde Irak’taki Sünni ve Şii gruplar arasındaki çatışmalar savaş ortamını aratmayacak şiddette.

Bazen beni onlara, özellikle de Ahmed’e bu kadar çok yaklaştıran şeyin ne olduğunu düşünüyorum. Ahmed’in yaşadığı travma içimdeki korkuları tetiklemişti. Son bir buçuk yıl içinde Türkiye’deki siyasi iklim hızla değişmişti. Savaş körüklenmiş, barış isteyenler terörist ilan edilmişti. Üstelik olup bitenler karşısında Batı son derece sessizdi, mülteci konusu Türkiye ile Avrupa Birliği arasında pazarlık konusu edilmişti. Türkiye’de insan haklarının ve düşünce özgürlüğünün yok edilişine, siyasal İslamın yükselişine, sivil ölümlerine, intihar saldırıları ve bombalama olaylarına tanık oldukça bir gün Ahmed gibi ülkemi terketmek zorunda kalacak mıyım sorusu sürekli beynimi kurcalıyordu. Türkiye’deki birçok muhalif halihazırda ülkeyi terketmeye başlamıştı bile... Kiorastami’nin filminde olduğu gibi deprem, savaş gibi felaketler insanlarının durumunu negatif anlamda eşitleyebilirdi.

Dünyanın tanık olduğu bu trajik göç dalgası karşısında Batı’nın yarattığı ‘kriz’ algısının (refugee crise) gerçekliği yansıtmadığını düşünüyorum. Kendi yurdunda iyi bir hayat süren binlerce insanın yaşadığı şehrin yok olduğuna tanık olması, evini, memleketini, alışık olduğu sosyal çevreyi terketmesi evet acil bir durum, bir kriz durumu, ancak bu kriz mültecilerin krizi, Batının değil. Krize maruz kalanlar bütün bu travmayı ve kayıpları yaşayanlar. Batı Dünyası’nın bu durumla baş etme yolunun ancak bu insanların dertlerine çare bulup, taşıdıkları kültürün zenginliklerinin farkına varması ile aşılabilir. Humus ya da falafeli Doğu’dan gelen egzotik bir yemek olarak değil, yeni komşularının sofrasında pişen bir tat olarak görmek, tarifini alıp pişirmek bunun bir yolu olabilir. İşte tam da bu yüzden Ahmed’in hikayesini müzik üzerinden anlatmak istedim. Müzik, Ahmed’in sembolize ettiği bütün mültecilerin, vatandaşlık hakkı aradıkları ülkelerin insanlarıyla ilişki kurmak için iyi bir başlangıç olabilir diye...

* Bu metin 2017 yılında, Kunst Haus Viyana-Hundertwasser Müzesi’ndeki ‘Üstümüzden Hafif Bir Rüzgar Esti’ ve İstanbul Depo'daki 'Kırmızı Gökyüzünün Altında' sergi yayınları için yazılmıştır.

** Savaş mağduru mültecilerle ilk temasım 2014 yılı sonunda Artunlimited dergisi için yazdığım ‘Sınır Ötesinden İmgeler ve Yüzler’ isimli yazı aracılığı ile oldu. İstanbul’da yaşayan 5 Suriyeli sanatçıyı İstanbul’daki atölyemde yemeğe davet ederek, sohbetimiz sırasındaki izlenimlerimi yazıya aktarmıştım. Bu yazı sonrasında SALT Galata’da düzenlenen Şam’da Kayısı (Apricots from Damascus) sergisi için bir  İngilizce  ve Arapça dillerine çevirilerek  farklı ortamlarda yayınlandı. Bu yazının girişindeki paragraf söz konusu yazıdan alındı.

*** Evrim Hikmet Öğüt, Birikim, 320

www.kunsthauswien.com / www.depoistanbul.net