Rebirth, being and motion: Bill Viola and Michelangelo

Hatice Utkan

7-8 min. read

The entity is chaotic, due to reflections the surface. There is no way to define it. 

A. Sait Aykut.

Awakening begins with unending voyage in the ever-changing universe. In some cases, talking about the awakening makes it simple and underestimates its realness. That’s why most of the spiritual journeys are the unspoken ones, and this makes them more meaningful within time. Because talking about it makes it shallow. That’s why the best way to define a spiritual journey is to use images and visual language to reflect into its depths. The current exhibition of Michelangelo accompanied by Bill Viola at the Royal Academy of Arts is about spiritual journeys of the artists and defines their artistic, creative process. The show tells the story of a spiritual journey of an artistic endeavor full of sacrifice, birth, regeneration, rebirth and being. In the end, both artists focusing on awakening and revival tells the viewer that it is more than a journey in life. It is in fact about motion and about the lives we are living in. Both artists are telling about the realities of changing of existence in the universe and awakening comes within this change. The exhibition allows the viewer to see both artists’ awakening process via their works. Maybe, in a way, the whole show aims to allow the viewer her awakening in life. As the viewer wanders in the rooms, this aim becomes a reality, and somehow the works engrave in the viewer’s subconsciousness with visual symbols such as water, fire, and light. 

Both artists’ approach to awakening and rebirth by expressing their deep spirituality, however never illustrates an established orthodoxy, not attempts to set out a systematic theology or philosophy. Both Viola and Michelangelo integrate elements from different traditions and reflect these traditions in their works. Michelangelo explored profound Christian concepts, often in a mystic form, and fused them with the Neoplatonic philosophy that developed in Florence in the later fifteenth century, which emphasized the immortality of the soul and saw the material world as a corrupt reflection of the divine and perfect realm of God. (Bill Viola and Michelangelo, Clayton, Martin, pg 15).

On the other hand, Bill Viola, who had grown up in New York among different cultures, visits Florence for the first time when he was 23 and experiences diverse mystic worlds and beliefs. According to him, a man is much more than his ideas and his reality lies in his ability to reflect how he gives value to his own life.  Just like Michelangelo, he gathers death, rebirth, and life in his works. 

Birth and death

According to Michelangelo, understanding the depths of the soul is only possible when one discovers the realities of the soul and adds value to the life he/she is living. Through this attempt, one can understand death, experience, and rebirth. Artist tries to tell us the mortal body is an obstacle to discover our etheric body and the infinite soul. Michelangelo, in a way, tries to say to us the eternal reality between death and rebirth. In his work The Virgin and Child with the Infant St John Baptist he depicts innocence, however, another critical aspect of the work is Michelangelo’s urge to understand the thin line between life and death and to tell how mortal body (created by God) is destined to die and reborn again from the day its created. For an artist like him, to die is not about vanishing, dying is a rebirth.  Another work, Madonna of the Steps is about death and eternal love. Michelangelo loses his mother when he was 6, and he depicts how his life had passed without knowing this loving relationship through showing us loss and death. 

In Bill Viola’s works, on the other hand, death and existence are two things that stand hand in hand. For example, in Nantes Triptych, Viola shows a woman during labor, a newborn baby and his mother as she was dying. This work is closely related to his own life. After he had completed the work, his wife gave birth and this three-channel video somehow got connected to his own experience in life. The audience does not see what happens in the actual birth and death. We only see a newborn baby, a woman (Viola’s mother) having labor pain and then passing away.  In this video, the artist looks at the soul of a human that only exists as a being in the cycle of life and rebirth. 

Rebirth: Awakening

“An individual should never focus on self-conception”, wrote A. Sait Aykut in his article titled ‘On self, Leaved, Remembered’ published by Cogito magazine meaning self (being or essence) is never static. It constantly aims to discover itself and never stands against the change, even though sometimes this change might be a condemnation.  The change (usage of change in this article also stands for ‘motion’ or ‘movement’) is the essence of life, as it is the essence of the soul. 

To be is the continuation of movement (action, motion, change). Rebirth, on the hand, is a way to complete awakening and regeneration. Soul of a being can only be born while it existed in motion and in the times of change. Movement and change never ends in rebirth, and this shows us how a soul can become eternal. Existence in the universe is a complicated process and always references that rebirth can come with peace. For me, the most significant work in the exhibition, belonging to Bill Viola, “Slowly Turning Narrative” depicts this motion and the idea of ‘being’ in a perfect way. There is a large screen rotating on a central axis in a dark room. On one side of the screen, we see children playing and people having a good time at a carnival, on the other hand, there is a large mirror, and the viewer can see his/herself. This turning motion accompanied by a voice installation. The voice repeats sentences like “the one who goes”, ‘the one who does”, “the one who feels”, “the own who prays” and at the last sentence, the voice says “THE ONE WHO IS”. The one an be interpreted as the one who continues on his/her way-without stopping, always in motion and change.

There is no doubt that life consists of cycles and each life cycle is related to motion. In this sense, it is possible to think about Michelangelo’s mystic approach with İbn Arabi’s definition of ‘being’. Writer A. Sait Aykut mentions: ‘The whole universe is a reflection of different colors that come within a ‘God being’. However, we can only embrace and love what we already know, and we tend to defer what we call as ‘other.’ Because, loyalty, is in the nature of human being and this makes us let go of the things that we do not embrace, understand or already know. And that’s why we forget others and things that we do not embrace in our life. That’s why in fact, there is no me, you and others; there are only shadows and reflections in life.’

In Michelangelo’s poems, we see the same approach and reference. For him, there is only one reality, and this is focusing on the mystic and spiritual side of life, which is full of shadows (never knowing the meaning of ‘you’, or ‘me’. Embracing this philosophy, is the awakening and awakening can only be possible by huge cycles of motion. This cycle also has a close relation to sacrifice. According to Michelangelo, sacrifice is related to rebirth but also to death. However, death is not an end as we know it - or as we embrace it - because death also means coming to life again with cycles and motions. The reality of a human being begins with a cycle and continues by the infinite renewal of the soul.

Varlık, yok oluş ve devinim üzerine bir sergi: Bill Viola ve Michelangelo

Hatice Utkan

7-8 dakika okuma süresinde

Çünkü, varlık zahirdeki yansımalar itibarıyla kaotiktir. Asla tanımlanabilir / tamamlanabilir bir tarafı yoktur.

A. Sait Aykut.

Uyanış, sürekli değişen evrende durmadan yolculuğa devam etmekle başlar. Bu yolculuk aynı zamanda büyük yaşam döngüleriyle gelen hareketle ifade edilir. Bu konuyla ilgili bazı şeyler konuşulduğunda basitleşir, anlamsızlaşır ve farklı anlamlara bürünür. Bu yüzden ruhsal yolculuklar saklanır ve ancak çok fazla konuşulmazsa anlam kazanır. Konuşulduğunda ise inilen derinlikleri ifade etmeye yetmeyecek cümleler ve kelimelerle çevrelenir ve her şey yüzeysel kalır. Bu yüzden ruhsal yolculukları ifade ederken görsel bir dille derinlik yaratmak; yolculuğu ve yolcuyu  yeni bir ifade alanında ortaya koyar. Royal Academy of Arts’da 31 Mart’a kadar devam eden Bill Viola ve Michelangelo sergisi de tam bu bakış açısından yapılandırılmış. Sergi,  sanatçıların mistik olarak kendilerini keşfetmesini ve bu keşif içinde bambaşka bir yaratıcı süreci ortaya çıkarmalarını anlatıyor. Her iki sanatçıda da, bu süreç; ölüm, yeniden doğuş ve var oluşla ilgili. Her iki sanatçı da bu süreci öyle anlatıyor ki, bildiğimiz klasik türde bir uyanışın çok ötesinde ve tüm hayata yayılan gerçekçi bir değişimle ifade ediliyor. Sanatçıların uyanış ve yenilenme süreçleri sanat eserleriyle izleyiciye sunulurken, belki de izleyicinin de kendi içindeki uyanışın ve yenilenmenin ortaya çıkması hedefleniyor. Bu hedef öyle derin bir gerçeklik barındırıyor ki, sergi süresince sürekli mistik ve ruhsal alanlarda gezinen kişinin bilinçaltına kelimeler, su, ateş ve ışık görselleriyle besleniyor. Bu belki de bir tür var oluş çabasının ortaya çıkışını anlatıyor. Ya da hepimizin yaşantısında büyük değişimlerin nasıl meydana geldiğini gösteriyor bizlere. 

Her iki sanatçının da tüm yaşantılarına yayılan uyanış ve keşif süreci tek bir teolojik bilgi, felsefi duruş ya da sistematik bir ideoloji barındırmıyor. Viola ve Michelangelo farklı gelenekleri birbirine harmanlayarak yenileniyor ve bu durumu sanatsal gelişimlerine yansıtıyorlar. Michelangelo sanatını, 15. Yüzyılda Floransa’da Hristiyanlık temellerini mistik ve ruhsal köklerle harmanlıyor ve Floransa’da o dönemde gelişen Neoplatonist felsefeyle (Platon ve Aristotales felsefelerini bir araya getiren ekletik felsefi bakış açısı) ortaya çıkartıyor. Michalengelo hem ruhun ölümsüz olduğu fikrini, hem de bu materyal dünyanın Tanrı’nın eşsiz ve ilahi yansımasının yozlaşmış bir versiyonu olduğu gerçeğini benimsiyor. Bill Viola ise farklı kültürler içinde büyüyor ve 23 yaşında yaptığı Floransa gezisi sırasında farklı inançlar ve mistik dünyalar arasında yaptığı araştırmalarla yeni bir bakış açısı benimsiyor: ona göre bir insan, inanışlar ve dinden çok daha fazlası ve asıl olan kişinin kendi içinde, kendi var oluşunda, kendini ortaya koyma hikayesi. Viola’nın bu fikri benimseme süreci, tıpkı Michelangelo’nun ki gibi ölüm, yaşam ve yeniden doğuş öğelerini bir araya getiren bir süreç. Yeniden doğuş ve uyanış ise ancak hareket ve değişimle meydana geliyor. Neredeyse her eserde de bu değişimi ve hareketi görüyoruz.

Ölüm ve doğum - Var olan hiçbir şey statik değildir

Michelangelo’ya göre, ruhun derinliklerini anlamak, ruhsal gerçekleri keşfetmek ve yaşama yeni bir anlamak yüklemek ancak ölümü, yaşamı ve yeniden doğuşu (ve buradaki değişimi, hareketi) anlamakla mümkündür. Sanatçı ölümlü bedenin ve yaşamın, ruhun sonsuzluğuna nasıl engel olduğunu ifade etmeye çalışırken, eserlerinde de ölüm ve sonsuzluk arasındaki gerçekliği anlatır. Örneğin, The Virgin and Child with the Infant St John the Baptist adlı eserinde her ne kadar masumiyet ve günahsızlık ön plana çıksa da, Michelangelo bu eserde yaşam ve ölüm arasındaki ince çizgiyi anlatmak ister. Tanrı’nın özenerek yarattığı bu vücudun doğduğu andan itibaren ölmeye ve yeniden doğmaya mahkum olduğunu anlatır. Ancak, Michelangelo gibi bir sanatçının bakış açısına göre, ölüm sadece yok olmak ya da solup gitmek olamaz. Ölüm aslında yeniden doğuştur, her beden doğduğu andan itibaren ölmeye başlar ve bu süreç her zaman yeniden doğuşu beraberinde getirir. Sergide gösterilen bir diğer eser Madonna of the Steps ise sonsuz aşkı ve ölümü anlatır. Annesini 6 yaşında kaybeden sanatçı yaşamın böyle bir yakın ilişkiden uzak bir sonsuzluk içinde geçmesini resmeder. Kaybetmek ve ölüm arasındaki bağlantıyı gözler önüne serer. Belki de bu ölüm ve kaybetme döngüleri içinde, uyanışının temelleri yatmaktadır. 

Bill Viola’nın eserlerinde ise ölüm ve var oluş olgusu izleyiciye en yakın duran öğelerdir. Örneğin, Nantes Triptych videosunda, Viola, doğum yapmakta olan bir kadın, yeni doğmuş bir bebek ve annesini ölüm döşeğinde sergiler. Aslında, hepsinin de kendi yaşantısıyla ilgili vardır. İki hafta sonra eşi doğum yapar ve Bill Viola’nın da bir bebeği olur. Bu videoda Viola, doğumla başlayan yok olma unsurunu anlatır. Bu üç kanallı eser, sergi alanında Michelangelo’nun Madonna of the Steps eseriyle tam karşı karşıya durmakta ve birbiriyle konuşan ve iletişimde olan iki iş anlamsal açıdan birbirine göndermeler yapar. Doğum ve ölüm arasındaki zamanı görmeyiz. Sadece, doğum ve ölüme tanık oluruz (hareketin ve döngünün ta kendisine). Aslında, insan ruhunun var olma çabasının, sadece benlik açısından değerlendiren ve o benliğin sadece bize ait olduğunu düşünen klasik insan tanımının üstüne çıkar. Doğan bebek bir ruhla doğmuştur ama o ruh kimindir ve doğumundan itibaren yaşlanıp yok olmaya yüz tutan bir gerçeklik içinde yaşayacaktır. 

Yeniden doğmak: UYANIŞ

Belki de bu yüzden insan benlik kavramı üzerine yoğunlaşmamalıdır, yazar Sait Aykut, Cogito dergisinin 50. Sayısında yayımlanan ‘Varlık, Benlik, Hatırlayış ve Unutuş Üzerine’ adlı yazısında. Çünkü, öz sürekli sabit olamaz ve değişkendir. Öz, sürekli kendini arar ve bu arada değişime karşı koyamaz. Bu değişim aslında bir mahkumiyet midir? 

Değişimin özündeki hareket varlığın (kişinin) özünü inkar edemeyeceği bir gerçeği ortaya çıkartır: Var olmak hareketin devamıdır, yeniden doğmak, uyanışı tamamlamak ve yenilenmektir. Ruhun yeniden doğuşu, evrende hareketin içinde var olurken meydana gelir. Hareket asla bitmez (ve yaşam statik değildir) bu yüzden yeniden doğuş aslında ruhun sonsuzluğunu anlatır bizlere. Aynı zamanda, var olmak karmaşık bir süreçtir, her zaman değişim içerir. Bu yüzden yeniden doğuş huzurla gelir. Her yeniden doğuş döngüsünde biraz daha kendimizi buluruz. 

Belki de bu değişimi ve hareketi, yeniden doğuş ile birleştiren en iyi eserler arasında Bill Viola’nın Slowly Turning Narrative adlı eserini görürüz. Çok büyük bir ekran sürekli döner (asla statik değildir). Ekranın bir tarafında eğlenen insanlar ve çocuklar görürüz, diğer tarafta ise ayna vardır ve her dönüşte izleyici kendini görür. Bu yavaş dönüş, aynı zamanda karanlık mekanda sürekli yenilenen konuşmalar duyulur. Bu konuşmalarda bir kişinin yapabildiği şeyler sayıklanır gibi söylenir. Savaşan kişi, aydınlanan kişi, nefes alan kişi, yapan kişi... sonunda ise OLAN KİŞİ sözcükleriyle biter. Olan kişi devinim içinde yoluna devam eden kimsedir. Tüm bunlara istinaden şunu diyebiliriz; yaşam döngülerden oluşur ve döngüler hareketi ifade eder. Tam bu noktada, Michelangelo’nun devinim ve uyanış konusuna mistik yaklaşımı İbn Arabi’nin ‘varlık ehli’ kavramına yakındır. 

Hareketi ve varlığın asla statik olmadığını savunan, A. Sait Aykut, İbn Arabi’nin insan var oluşuna yaklaşımıyla ilgili şunu yazar: ‘Evrenin tümü, tüm yansımalarıyla tanrısal bulunuşun (hazarat) farklı renklerinden ibarettir. Ama biz sadece kendi bildiklerimize ısınır, onlardan memnun oluruz, ‘başka’ diye adlandırdığımızı öteleriz. Çünkü insanın hamurunda var olan ‘ünsiyet’, bağlılık, alışmak, istikrar demek iken ‘nisyan’ başka şeyleri bir köşeye atmak ve unutmaktır. Ben yoktur, sen yoktur, öteki yoktur; gölgeler vardır.’ Bu yaklaşımı Michelangelo’nun açısından da bakabiliriz. Onun şiirleri tam da bu konuya göndermeler yapar. Ona göre tek gerçek vardır: Bu gerçek de kişinin bildiği her şeyi bir kenara bırakarak, sadece bilmediği mistik alana yoğunlaşmak (gölgelere). Onun için gölgeler gerçeklerdir ve belki de kişinin alıştıklarını ve benimsediklerini artık hatırlamayacak bir hale gelmesi (döngüler ve hareketle farklı gerçeklere ulaşması), gerçek özgürlüğe kavuşmasını ifade eder. Michelangelo’ya göre bu farkındalık ve uyanış büyük devinimlerle ortaya çıkar. O, büyük ve derin döngüleri ifade ederken, feda ediş anlatımı üzerinden ilerler. Yeniden doğuş sanatçı için pagan geleneklerinin ölüm ve yenileniş hikayelerine göndermeler yaparak yansır eserlere. Örneğin, A Children’s Bacchanal adlı eserinde feda edişi anlatır. Bu feda ediş aynı zamanda yaşamın döngüsünü gözler önüne serer. Her feda bir döngünün tamamlanması ve böylece, hareketin meydana gelmesidir. 

Feda etmek ya da feda edilmek yeniden doğuşun, büyük devirleriyle gerçekleşir ve mutlaka ölümle ilintilidir. Ancak, ölüm, bizim anladığımız şekilde bir yok oluş değil, defalarca ve tekrardan yeniden doğuşa çıkan bir değişimdir. İnsanlığın gerçekliği de bu noktada devinimle yenilenir ve sonsuzluğa doğru gider.