Documenta fifteen: Collective solidarity seeping through authoritarian pressures

Melih Aydemir

12 min. read / scroll down for text in Turkish

On my way to Kassel from Berlin, I saw Instagram stories showing a group gathering to protest the anti-Palestinian racism faced by the collectives contributing to Documenta fifteen. In other stories, a group with Israeli flags was seen blocking the entry to Fridericianum, one of the main venues of Documenta. These events on the public opening day provided a summary of the controversial situations that happened before and after the opening of Documenta fifteen. Curated by a non-westerner curator for the second time (the first time to a collective group of artists and curators) in Documenta's 67-year history, this edition was targeted by both the German media and various groups months before it was opened. I had imagined this article to cover and celebrate the intersectional solidarity-centered, sharing-oriented approaches of the curatorial group and collectives, but not to mention the process which reveals the policies of Western institutions' intimidation towards the practices, critical positions, and assets of people from the Global South (or non-white/non-Western/non-cis-hetero people) would erase the Islamophobic, anti-LGBTQIA+ and most clearly anti-Palestinian attacks that the collectives in Kassel continue to face.

Documenta fifteen is curated by ruangrupa (lowercase r), a collective founded in Indonesia in the early 2000s. While constructing the exhibition, ruangrupa chooses a method that invites sharing and collaboration, rather than a curatorial approach that aims to show a thematic or holistic narrative. It allows a wide network to appear, other collaborators are invited by the collectives participating in the exhibition which turns into a rolling snowball of a collaborative constellation. This approach aims to place collective sharing, which has an important place in the practice of ruangrupa, against forms of authoritarianism. 

Lumbung is a term that we can hear a lot during Documenta fifteen. Lumbung is used to describe communal rice barns in rural Indonesia where farmers share their surplus harvest. The trust-based sharing idea borrowed from the lumbung harvest at the center of Documenta fifteen, combined with the curatorial practice of ruangrupa, invites collectives to find a place to without filtering and without having a certain frame. By choosing to be unframed, ruangrupa aims to provide a comfortable space for collectives to expand their work. Especially considering the budget provided by Documenta to the participants, how this budget is distributed becomes an important issue. ruangrupa chooses to create a common pot, basing it on a collective decision-making system through ten separate assemblies called majelis. In the continuation of the lumbung spirit, the invited collectives are authorized to invite other collectives and cultural producers, resulting in a list of contributors reaching more than 1500 participants.

Lumbung's idea of sharing involves non-monetary values (such as knowledge, skills, space, time, and energy), and these are transparently transmitted throughout the exhibition. Both viewers and collectives can observe participants’ working methods, efforts to find funds, and how to run an initiative. In particularly Gudskul, an educational information-sharing platform founded in 2018 by three Jakarta-based collectives ruangrupa, Serrum and Grafis Huru Hara, located on the ground floor of Fridericianum presents an installation that showcases the collaborative and collective production processes. Various collectives from different countries join Gudskul, they work collaboratively and live together in the space for a certain period of time during Documenta fifteen. While this installation conveys experiential learning methods is exciting for me, as someone who works in the field of art, it also offers inspiring ideas on the sharing economy and collective life that can be applied to the daily life.

As bell hooks mentioned, being decentralized and reaching decolonization has a price. [1] Decolonization comes when we find a new space and form of freedom, where we define our living standards in our own way. It can be said that Documenta fifteen focuses on collectives from the Global South and brings off-center narratives to the ‘‘center’’. Although this situation can be stated statistically; it feeds the discourse that satisfies the Western desire to get credits for how Western institutions are taking action to open up space for non-Westerner people. Ade Darmawan from the ruangrupa team states that seeing Documenta fifteen as an exhibition only representing the voices of the Global South will reduce the ideas and discussions covered in the exhibition. [2] To designate the Global South as such a descriptor reinforces the South's otherness in comparison to the Global North hosting this exhibition. While ruangrupa thinks about decolonization, they turn Documenta fifteen into a space where we can think and live together, with solutions and interconnected cosmologies. Through many controversial events, the positioning of the Documenta administration, and its unfamiliarity with the collectives' specific approaches to their contexts is disappointing, if not surprising. What does providing visibility mean unless you ensure the security of the people and groups that you have opened space for? How can this glocal planning, which carries transnational and local narratives to the Global, be discussed without considering the histories and the contexts of the groups in focus and the colonial past they were exposed to?

Question of Funding, featured in WW22, consists of cultural producers who are focusing on the cultural economy in Palestine. They invited Eltiqa for Documenta, which is one of the oldest artist collectives established in Gaza and continuing their work there. Eltiga's installation aims to show how the problems of funding, art market, and solidarity affecting cultural production are intertwined with daily struggles for existence in Palestine, especially in Gaza. While conveying how they ensure their sustainability, the subject of how the cultural production in Gaza is affected under the Israeli occupation also opens up. What I remember most about the installation is the text that tells how the Israeli occupation prevents the entry of various food items and other goods into Gaza and how the artists' access to materials such as paint and canvas is restricted. Artists living in Gaza are asking people from Jerusalem and other places to smuggle art materials to Gaza in order to continue their production. In fact, artists are developing an economic model in which they give artworks to collectors in exchange for art materials. Even when the artists featured here produce non-political works, they mention the fact that their work is being read through a political lens because they are Palestinians. Politicized bodies and artists from a political region: Question of Funding's presence in Documenta is being politicized too. As I walk through the installation, I see the slogans “187” and “Peralta” sprayed on several walls. These are the traces left by a group that attacked the space before Documenta was opened to visitors, they have not been covered.

Unfounded Antisemitism allegations against the curators of Documenta fifteen, ruangrupa, and some contributors are posted by a personal blog in early 2022. This blog’s post, which is said to be related to antideustch (a leftist group that supports Israel, against German nationalism), is taken as it is by the German media. Mainstream media’s approach targets the Palestinian collective Question of Funding and other participants who showed support to BDS in the past and causes physical attacks. [3] The flaws in Germany's way of dealing with the past are evident in the press-backed attacks against Documenta fifteen and the positioning of Documenta's management against these events. Written on the wall of Question of Funding’s installation, "187" references the California murder code, and "Peralta" is a well-known Gen-Z fascist. German President Frank-Walter Steinmeir, speaking on the public inauguration day, emphasizes that the sensitivities of German history should be respected, referring only to the allegations of Antisemitism, without addressing these openly death-threatening messages. 

On the same day, anti-Semitic symbols are noticed in a few of the figures in People's Justice (2002), the giant 100-square-meter poster of the Indonesian artist collective Taring Padi at Friedreich Platz. A pig-faced figure in a soldier's uniform has a Star of David on its head and Mossad is written on the chest, Israel's intelligence operation. These figures are used as evidence while inflaming the Antisemitism debate. This work is first covered with a black cover and then completely removed by the decisions of both Documenta management, the artist, and the curatorial team. In a letter of apology, Taring Paring mentions that the work was produced as a response to the Western-backed genocide Indonesia experienced in 1965 and the military dictatorship of then President Suharto. [4] Making a similar statement, ruangrupa explains the anti-Semitic figures in the work in the colonial context and how they were circulated from Dutch colonialists in Indonesia who were using these figures against ethnic Chinese people. [5] As a result, these figures are overshadowing a large part of the exhibition by inflaming Antisemitism expectations about Documenta. Documenta management starts to observe all the works through an Antisemitism lens, and initiates panels on Antisemitism in art. In this process, one of the participating artists, Hito Steyerl, decides to withdraw her works from Documenta fifteen, and Sabine Schormann, the director of Documenta, resigns after increasing pressure. The problem here is because of the work touches the sensitivities of the German context, it’s being taken out of its own context and the management starts a witch hunt where the whole exhibition is examined. It turns into a situation where non-Westerner, especially Palestinian and Muslim artists participating in Documenta fifteen are seen as if they are there to bring an anti-Semitic narrative to Germany, which is unfounded and put these participants in target directly. ‘‘What is happening now at the Documenta in Kassel is not Antisemitism but Islamophobia’’ says, Aboriginal artist Ricard Bell featured in Documenta fifteen and adds ‘‘Worldwide, many works are racist, anti-Asian, misogynistic. They are tolerated everywhere and nobody takes offense. If you reason from Antisemitism, you also have to mention misogynistic and racism. And if you are consistent, you should also remove those works from museums. But that is not possible, because then it will become very empty in some museums.’’ [6]

Located in the same building complex as Question of Funding, Party Office is another collective that has come under attacks of vandalism. A BDSM club celebrating kinks, and prioritizing QT2BIPoC people Party Office brings together Queer art producers from New Delhi. The collective is being targeted after the BDSM theme they clearly stated is somehow mixed with the BDS (Boycott Divestment Sanctions) by the German media, resulting in vandalism attacks to their venue. On my first night in Kassel, I find myself in a wonderful network of solidarity in the safe space created by the collective's efforts at one of the parties the organized, giving priority to non-white/non-Western people. Submission is treated as a healing method for overcoming traumas in Party Office's red projection:  “We kinksters are not degenerates, your judgments are places where we free ourselves.’’ Party Office establishes its own protection mechanisms to create a safe space. The large sign at the entrance encourages people to respect everyone's space inside and build consent-based communication and kink relationships. In case of any problems occur, members of the collective are waiting with their luminous wristbands in easy-to-reach places. Although Party Office has created a safe space in their own way, unfortunately, they decided to cancel their public programs due to the Documenta management team’s lack of action to ensure their safety after the racist and transphobic attacks they experienced in Kassel. [7] Their installation in Documenta fifteen is still open for visitors.

Pınar Öğrenci, one of the few independent artists featured in Documenta fifteen, is showing her new one-hour long film Aşît (2022), installed at the Landmuseum. The work, connects Stefan Zweig's last novel, Chess, with the chess culture in her father's hometown, Müküs. Aşît deals with the ongoing continuity of chess with the Kurdish people of Müküs, which has had a place in Armenian history for centuries, as a coping mechanism against oppression and erasure. It visually and verbally conveys the historical change of Müküs that lost its multicultural and linguistic diversity after 1915, and showcases its current situation under the pressure of the Turkish state’s rising presence there, strengthened through the trustees regime (kayyum) [8] today. Another powerful video installation featured in Documenta is the 5-video screening of Iraqi Sada [regroup], which operated as a training and production program between 2010-2015 in Baghdad. The selection in Documenta consists of films produced for Documenta in Iraq, France, the USA and Turkey by the artists who took part in Sada. Sajjad Abbas' film Water of Life (2022) documents the artist's work, I CAN SEE YOU, also can be seen in two separate venues as an installation at the 12th Berlin Biennale, which takes place on the same dates as Documenta. In 2013, he places a large-scale print of his own eye on the top of a building opposite the Green Zone, where government buildings are located in Baghdad, with the inscription "I Can See You" in Arabic under the eye. The work, which had to be removed right after it was hanged, took an important place in the collective memory of Baghdad and was installed again in the youth-led uprising of Baghdad in 2019. In the same selection, Sarah Munaf's Journey Inside A City (2022) video shows the artist's struggles in Iraq, the violence she is constantly exposed to, the news of death; her forced migration to Turkey, the discrimination and other difficulties she is facing there; the war in Ukraine started after her family emigrated there in a very raw way through the notifications she receives on her phone and the recordings of phone conversations. A letter from Munaf was hung in the middle of the wall promoting the videos and Sada. The visa that Munaf applied to share her film in Documenta was denied by Germany: “Do you think I am a terrorist just because I was born in Iraq?...Why do you think I made this video? Is it to show you what happens in Baghdad? Of course not, we all know what is happening in Iraq, Syria, and Ukraine. My video has no end, you move from one photo to another but the end never comes.” These words also summarize the experience of watching this video in the midst of a Westerner audience: their perspective that cannot grasp the reality of these experiences, and an art production that is forced to have the approval and support of the West in order to exist in this cycle.

Documenta becomes one of the symbols of artistic authority, considering its place in the field of art, the financing, and other factors that make it happen. Standing against the authority, under the ideological pressure of the history of Germany and Documenta, the curatorial approach of ruangrupa tries to leak its light through the gaps in between. This ideological pressure creates a scene where Germany's Nazi past turns into a ghost, the sense of guilt confuses the concepts such as Semitism and Zionism, any criticism of the Israeli state is branded as Antisemitism and Palestinian voices are being silenced. 

Remembering all of the other collectives in Documenta fifteen, which I could not include in this article, remained behind this atmosphere of turmoil: The Black archives showing (black) resistance and solidarity movements through a selection of books; Komîna Fîlm a Rojava encouraging learning by doing methods in the process of creating a stateless democracy in the medium of film; FAFSWAG presenting a great celebration of voguing featuring Aotearoa’s indigenous communities and LGBTQAI+, non-white people by using augmented reality;  the *foundation Class*collective with their embroidered slogans taking over Documenta venues: ‘‘With open doors for all of us who are structurally oppressed and recognized last by society, create art access focused on the struggles and voices of the ignored and pushed aside.’’’

1 - From a speech by bell hooks at The New School in 2014 Are You Still a Slave? on Livestream

2 - Speech by Ade Darmawan (ruangrupa) in the Committee on Culture and Media, German Bundestag, July 6, 2022 - documenta fifteen

3 - BDS was recognized as anti-Semitic by the German parliament in 2019, this decision was criticized to be against freedom of expression.

4 - Statement by Taring Padi on Dismantling “People’s Justice” - documenta fifteen

5 - Speech by Ade Darmawan (ruangrupa) in the Committee on Culture and Media, German Bundestag, July 6, 2022 - documenta fifteen

6 - Richard Bell: 'This Documenta Riot Is Islamophobia' - NewsWep

7 - Queer Arts Space Cancels Documenta Programming After Harassment Incidents

8 - Institutions, including private ones, whose officials were once elected are being taken over by government-appointed trustees in the president's ever-expanding arena of influence.

Documenta on beş: Otoriter baskılar altından sızan kolektif dayanışma 

Melih Aydemir

12 dakika okuma süresinde

Berlin’den Kassel’e Documenta’yı ziyaret etmek üzere olduğum tren yolculuğunda Instagram Story’lerden Documenta’da yer alan kolektiflerin karşılaştığı Filistinli karşıtı ırkçılığı protesto eden bir grubun toplanacağını gördüm. Bir taraftan da Documenta’nın sabit mekânlarından biri olan Fridericianum’a girişleri engelleyen İsrail bayraklı bir grup paylaşılıyordu. Kamusal açılış günü yaşanan bu olaylar, Documenta on beş’in açılışının öncesi ve sonrasında yaşanan tartışmalı durumların bir özetini sunuyordu. Documenta’nın 67 yıllık tarihinde ikinci defa Batılı olmayan bir küratöryel ekibe (ilk defa kolektif bir sanatçı ve küratör grubuna) teslim edilen bu edisyon, henüz açılmadan aylar önce hem Almanya medyası hem de çeşitli gruplar tarafından hedef gösterildi. Bu yazının, küratöryel grubun ve kolektiflerin paylaşım odaklı, kesişimsel dayanışmayı merkeze alan yaklaşımlarını aktaran ve kutlayan bir yazı olmasını düşlemiştim ancak Batılı kurumların küresel Güney’den (ya da beyaz/Batılı/cis-hetero olmayan) kişilerin pratikleri, eleştirel konumları ve varlıklarına yönelik sindirmeci politikalarını gözler önüne seren süreçten söz etmemek, Kassel’de bulunan kolektiflerin yaşamaya devam ettiği islamofobik, LGBTI+ karşıtı ve en net olarak Filistin(li) karşıtı saldırıları görmezden gelmek olacaktı.

Documenta on beş’in küratörlüğünü 2000’lerin başında Endonezya’da kurulan ruangrupa (küçük harf r ile) üstleniyor. ruangrupa sergiyi kurgularken, tematik ya da bütünsel bir anlatı göstermeyi amaçlayan bir küratöryel yaklaşım yerine, paylaşıma ve işbirliğine davet eden bir yöntem seçiyor. Bu nedenle belki de kar topu gibi ilerleyen, sergi için davet edilen diğer kolektiflerin de başka işbirlikçiler davet ettiği geniş bir ağ oluşuyor. Bu yaklaşım, ruangrupa’nın pratiğinde önemli bir yeri olan kolektif paylaşımı, otoriterlik biçimlerinin karşısına yerleştirmeyi amaçlıyor. 

Lumbung, Documenta on beş boyunca sıklıkla duyduğumuz bir terim. Lumbung Endonezya’nın kırsal kesimlerinde çiftçilerin fazla hasatını paylaştığı ortak pirinç ambarlarını tanımlamak için kullanılıyor. Documenta on beş’in merkezinde yer alan lumbung hasatının güvene dayalı paylaşım fikri, ruangrupa’nın küratöryel pratiğiyle birleşerek davet edilen kolektiflerin bir filtreden geçirilmeden ve bir çerçeve olmadan kendilerine bir paylaşım alanı bulmasını sağlıyor. ruangrupa çerçevesiz olarak, kolektiflerin kendi çalışmalarını genişletebilecekleri rahat bir alan sağlamayı amaçlıyor. Özellikle Documenta’nın katılımcılara sağladığı bütçe de düşünüldüğünde, bu bütçenin nasıl dağıtıldığı önemli bir konu haline geliyor. ruangrupa, bütçeyi ortak bir pota yaratarak, majelis adı verilen on ayrı meclis aracılığıyla kolektif bir karar alma sitemine dayandırarak dağıtma yöntemini seçiyor. Lumbung ruhunun devamında davet edilen kolektiflere başka kolektifleri ve kültür üreticilerini davet etme yetkisi verilerek sonunda 1500’ü geçen katılımcıya ulaşan bir liste oluşuyor.

Lumbung’un paylaşım fikri para dışında, parasal olmayan değerlerin (bilgi, beceriler, alan, zaman ve enerji gibi) şeffaf olarak aktarıldığı, hem izleyicilerin hem de kolektiflerin birbirlerinin çalışma yöntemlerini, fon bulma, bir inisiyatifi yürütme çabalarını şeffafca gözlemleyebileceği alan yaratıyor. Özellikle Fridericianum’un giriş katında yer alan, 2018 yılında Jakarta merkezli üç kolektif ruangrupa, Serrum ve Grafis Huru Hara tarafından kurulan bir eğitim bilgi paylaşım platformu olan Gudskul işbirlikçi ve kolektif üretim süreçlerini gözler önüne seren bir yerleştirme sunuyor. Gudskul'a farklı ülkelerden çeşitli kolektifler katılıp, işbirliği içinde çalışıyor ve Documenta on beş boyunca belirli bir süre mekânda birlikte yaşıyorlar. Bu alan deneyime bağlı öğrenme biçimlerini aktaran, sanat alanında çalışan benim için heyecan verici olmasının yanında, gündelik olarak uygulanabilecek paylaşıma dayalı ekonomi ve kolektif yaşam üzerine ilham verici fikirler sunuyor. 

bell hooks’un söz ettiği gibi merkez dışı olmanın, dekolonizasyona ulaşmanın belli bir bedeli var. [1] Dekolonizasyon yaşam standartlarımızı kendi yöntemlerimizle belirlediğimiz, yeni bir özgürlük alanı ve biçimini bulmamızla beraber geliyor. Documenta on beş’in odağına küresel Güney’den kolektifleri alan, merkez dışı anlatıları merkeze taşıyan bir yaklaşımı olduğu konuşuluyor. Bu durum, istatiksel olarak belirtilebilse de; Batılı kurumların, Batılı olmayan kişilere alan açmak adına harekete geçtiğini kanıtlaması ve bu anlamda kredi alma isteğini doyuran bir söyleme dönüşüyor. ruangrupa ekibinden Ade Darmawan Documenta on beş'i küresel Güney’in seslerini temsil eden bir sergi olarak görmenin, sergide ele alınan fikir ve tartışmaları indirgeyeceğini belirtiyor. [2] Küresel Güney’i bu denli bir tanımlayıcı olarak belirtmek, bu sergiye ev sahipliği yapan küresel Kuzey’in karşısında Güney’in ötekiliğini pekiştiriyor. ruangrupa dekolonizasyon konusunu düşünürken, Documenta on beş’i bir çözümler ve birbirine bağlı kozmolojilerle, birlikte yaşadığımızı düşünebileceğimiz bir alan olarak görüyor. Bu alanı sağlayan Documenta yönetiminin birçok tartışmalı olayın yaşandığı süreçteki konumlanması ve kolektiflerin kendi bağlamlarına özgü yaklaşımlarına karşı olan yabancılığı, şaşırtıcı olmasa da hayal kırıklığına uğratıyor. Görünürlük sağlamak, alan açılan kişi ve grupların güvenliğini sağlamadıkça ne anlama gelir? Ulusötesi ve lokal anlatıları global’e taşıyan bu glocal planlama, odağa alınan grupların kendi geçmişleri ve maruz kaldıkları sömürgecilik tarihi düşünülmeden nasıl tartışılabilir?   

WW22’da yer alan Question of Funding, Filistin’deki kültür ekonomisine odaklanan kültür üreticileri ve düşünürlerden oluşuyor. Documenta için davet ettikleri Eltiga, Gazze'de kurulan ve çalışmalarına orada devam eden en eski sanatçı kolektiflerinden biri. Eltiga’nın yerleştirmesi Filistin’deki, özellikle Gazze’deki kültürel üretimi etkileyen fon, sanat piyasaları ve dayanışma sorunlarının günlük var olma çabalarıyla nasıl iç içe geçtiğini göstermeyi amaçlıyor. Bunu yaparken süldürülebilirliklerini nasıl sağladıklarını aktarırken, Gazze’deki kültür üretiminin İsrail işgali altında nasıl etkilendiği konusu da açılıyor. Yerleştirmede en aklımda kalan, İsrail işgalinin çeşitli gıda maddelerinin ve diğer malların Gazze'ye girişini engellediğini ve sanatçıların boya, tuval gibi malzemelere erişimlerinin nasıl kısıtlandığını anlatan tablo oluyor. Gazze’de yaşayan sanatçılar üretimlerine devam edebilmek için Kudüs’ten ve diğer yerlerden gelen kişilerden sanat malzemelerini gizlice Gazze’ye getirmelerini istiyorlar. Hatta sanatçılar, belki zorunlu olarak koleksiyonerlere sanat malzemesi karşılığında iş verdikleri bir ekonomi modeli geliştiriyorlar. Burada resimleriyle yer alan sanatçılar politik olmayan işler üretseler de Filistinli olmaları nedeniyle işlerinin özellikle Filistin dışında politik bir mercekten okunmasına neden olduğundan söz ediyorlar. Politik bir bölgeden, politikleştirilmiş bedenler ve sanatçılar: Question of Funding’in Documenta’daki varlığı da aynı şekilde politikleşiyor. Yerleştirmeyi incelerken birkaç duvara spreyle yazılmış “187” ve “Peralta” sloganlarını görüyorum. Bunlar Documenta henüz ziyarete açılmadan mekâna saldıran bir grup tarafından bırakılan izler, üzerleri kapatılmamış. 

Documenta on beş’in küratörleri ruangrupa ve bazı katılımcılar hakkındaki asılsız antisemitizm iddiaları 2022’nin başlarında kişisel bir blog tarafından paylaşılıyor. antideustch (İsrail destekçisi, alman ulusalcılığına karşı sol bir grup) ile bağlantılı olduğu söylenilen bu blogun paylaşımı, Alman medyası tarafından olduğu gibi alınarak, özellikle Filistinli kolektif Question of Funding ve BDS’e destek verdiği düşünülen diğer katılımcıları hedef gösteren paylaşımlar ana akım medyada yer alıyor. [3] Almanya’nın geçmişle başa çıkma yöntemindeki kusurlar, Documenta on beş’e karşı basın destekli saldırılar ve Documenta yönetiminin bu olaylara karşı konumlanmasıyla kendini gösteriyor. Question of Funding’in mekânına saldıran kişiler tarafından duvara yazılan, “187” California’da cinayet koduna refarans ediyor,  ‘‘Peralta’’ ise tanınmış bir Gen-Z faşiste. Açıkça ölüm tehditi içeren bu mesajlar karşısında kamusal açılış gününde konuşma yapan Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeir yalnızca antisemitizm iddialarına değinerek Almanya tarihinin hassasiyetlerine saygı duyulması gerektiğini vurguluyor. 

Aynı gün Friedreich Platz’da yer alan Endonezyalı sanatçı kolektifi Taring Padi’nin 100 metrekarelik dev afişi People’s Justice’te (2002) yer alan figürlerden birkaçında antisemitist semboller olduğu fark ediliyor. Domuz yüzlü, asker üniformalı bir figürün başında davut yıldızı bulunuyor ve üzerinde İsrail’in istihbarat harekatı olan Mossad yazıyor. Bu figürler antisemitizm tartışmalarını alevlendirken, kanıt niteliğinde kullanılıyor. Bu iş önce siyah bir örtü ile kapatılarak, sonra hem Documenta yönetimi, hem de sanatçı ve küratöryel ekibin kararlarıyla tamamen kaldırılıyor. Taring Paring bir özür mektubu yayımlayarak [4] işin Endonezya’nın 1965’te yaşadığı Batı destekli soykırım ve dönemin başkanı olan Suharto’nun askeri diktatörlüğüne karşı bir cevap olarak üretildiğinden söz ediyor. Aynı şekilde bir açıklama yapan ruangrupa [5] işteki antisemitist figürlerin kolonyal bağlamından ve Endonezya’daki Hollandalı sömürgecilerin etnik Çinli insanlara karşı bu figürleri kullanarak dolaşıma soktuğunu anlatıyor. Sonuçta bu figürler Documenta hakkında biriken antisemitizm beklentilerinin alevlendirerek, serginin büyük bir kısmını gölgelemeyi başarıyor. Sergide yer alan bütün işler antisemitizim merceğine alınarak sanatta antisemitizm panelleri düzenleniyor. Bu süreçte katılımcı sanatçılardan biri Hito Steyerl işlerini Documenta on beş’ten çekmeye karar veriyor ve artan baskılar sonrası Documenta direktörü Sabine Schormann görevinden istifa ediyor. Buradaki sorun çalışmanın kendi bağlamından çıkarılarak, Almanya bağlamındaki hassasiyetlere dokunması nedeniyle tüm serginin incelenmesi gerektiğine inanılan bir cadı avına dönüşmesi oluyor. Documenta on beş’a katılan Batılı olmayan, özellikle Filistinli ve müslüman olan sanatçıların antisemitist bir anlatıyı Almanya’ya taşımak için orada bulunduğu gibi asılsız, bu kişilerin direkt hedef gösterildiği bir durum oluşuyor. Documenta on beş’te yer alan Aborijin sanatçı Ricard Bell süreç hakkında “Şu anda Kassel'deki Documenta'da olan şey antisemitizm değil, İslamofobi” diyor ve ekliyor: “Dünya çapında birçok eser ırkçı, Asyalı karşıtı, kadın düşmanı. Bunlar her yerde tolere ediliyor ve kimse gücenmiyor. Antisemitizme karşı geliyorsanız, kadın düşmanlığı ve ırkçılıktan da bahsetmelisiniz. Ve eğer tutarlıysanız o eserleri de müzelerinizden kaldırmalısınız. Ama bu mümkün değil çünkü o zaman bazı müzeler çok boş olurdu.” [6]

Question of Funding ile aynı bina kompleksinde bulunan Party Office, vandalizm saldırılarına maruz kalan bir başka kolektif. Bir BDSM [6] klübü ve kinkleri kutlayan bir mekân olarak QT2BIPoC [7] kişilere öncelik tanıyan Party Office, Yeni Delhi’den Queer sanat üreticilerini bir araya getiriyor. Açıkca belirttikleri BDSM teması, Alman medyası tarafından nasıl oluyorsa İsrail’i boykot çağrısı yapan BDS (Boycott Divestment Sanctions) ile karıştırılarak hedef gösterilen grubun mekânı da saldırılara maruz kalıyor. Kassel’deki ilk gecemde kendimi, Party Office’in beyaz/Batılı olmayan kişilere öncelik vererek düzenledikleri partilerden birinde kolektifin çabalarıyla oluşturulan güvenli alanda harika bir dayanışma ağının içinde buluyorum. Submission [itaat etmek], Party Office’in kırmızı projeksiyonunda travmaları aşmak için bir iyileşme yöntemi olarak ele alınıyor: “Biz kinksterlar dejenere değiliz, sizin yargılarınızdan kendimizi özgürleştirmek için mücadele ediyoruz.” Party Office güvenli bir alan kurmak adına kendi koruma mekanizmalarını devreye sokuyor. Girişteki büyük tabela içeride herkesin alanına saygı duyup rızaya dayalı bir iletişim ve kink ilişkilenmeleri telkinleniyor. Herhangi bir sorun yaşanması durumunda, kolektiften kişiler fosforlu bileklikleriyle kolay ulaşım sağlanabilecek yerlerde bekliyorlar. Party Office her ne kadar mekân içinde kendi yöntemleriyle güvenli bir alan yaratmış olsa da, ne yazık ki Kassel’de yaşadıkları ırkçı ve transfobik saldırılar ve Documenta yönetim ekibinin güvenliklerini sağlamak konusunda harekete geçmemesi sonrasında kamusal programlarını iptal etmeye karar veriyor. [8] Documenta on beş’te yer alan yerleştirmeleri halen ziyarete açık.

Documenta on beş’te yer alan az sayıdaki bağımsız sanatçılardan biri olan Pınar Öğrenci, Landmuseum’da bulunan bir saat uzunluğundaki yeni filmi Aşît’i (2022) gösteriyor. Stefan Zweig’in son romanı olan Satranç ile babasının memleketi olan Müküs’teki satranç kültürü arasında bağlantı kuran iş, Ermeni tarihinde yüzyıllardır yeri olan satrançın Müküs’ün Kürt halkıyla süren devamlılığını baskı ve silmelere karşı bir başa çıkma mekanizması olarak ele alıyor. 1915 sonrası çok kültürlü ve dilli yapısını yitiren Müküs’ün tarihi değişimini, Türkiye devletinin oradaki baskısı, günümüzde de kayyumlar aracılığıyla güçlendirdiği varlığının etkilerini görsel ve sözel olarak aktarıyor. Documenta’da yer alan bir diğer güçlü video yerleştirmesi, 2010-2015 yıllarında bir eğitim ve üretim programı olarak faliyet gösteren Iraklı Sada [regroup]’nın 5 videolu gösterimi. Sada, ABD liderliğindeki savaş ve işgal sonrasında oluşan yıkım, yaptırımlarla ortaya çıkan siyasi güvensizliğe karşı Bağdat’ta yaşayan sanatçılar için bir dayanışma alanı oluşturuyor. Documenta’daki seçki Sada’da yer almış olan sanatçıların Irak, Fransa, ABD ve Türkiye’de Documenta için üretilmiş olan filmlerinden oluşuyor. Sajjad Abbas’ın filmi Water of Life (2022) sanatçının aynı tarihlerde gerçekleşen 12. Berlin Bienali’nde de yerleştirme olarak iki ayrı mekânda yer alan I CAN SEE YOU işini sürecini belgeliyor. 2013’te Bağdat’ta hükümet binalarının bulunduğu Yeşil Bölge’nin karşısında bir binanın en üstüne kendi gözünün büyük ölçekli bir baskısını yerleştiriyor, gözün çevresinde Arapça ‘‘Seni Görebiliyorum’’ yazıyor. Asıldığı gibi kaldırılmak zorunda kalan iş, Bağdat’ın kolektif hafızasında önemli bir yer edinerek Bağdat’ta 2019’da gençlerin liderliğinde gerçekleşen ayaklanmada tekrar asılıyor. Aynı seçkide yer alan Sarah Munaf’ın Journey Inside A City (2022) videosunu sanatçının Irak’ta yaşadığı sorunlar, sürekli maruz kaldığı şiddet ve ölüm haberlerini; Türkiye’ye zorunlu göçü ve burada karşılaştığı ayrımcılık ve diğer zorluklar; kendisinin ardından Ukrayna’ya göçen ailesinin karşılaştığı savaşı telefonuna gelen bildirimler ve telefon konuşmaları kayıtları aracılığıyla oldukça ham bir şekilde aktarıyor. Videoları ve Sada’yı tanıtan duvarın ortasında Munaf’tan gelen bir mektup asılmış. Munaf’ın Documenta’da filmini paylaşmak üzerine başvurduğu vize, Almanya tarafından reddediliyor: “Sırf Irak'ta doğdum diye terörist olduğumu mu düşünüyorsunuz?...Sizce bu videoyu neden yaptım? Size Bağdat'ta neler olduğunu göstermek için mi? Elbette hayır, hepimiz Irak'ta, Suriye'de ve Ukrayna'da neler olduğunu biliyoruz. Videomun sonu yok, bir fotoğraftan diğerine geçiyorsunuz ama son hiçbir zaman gelmiyor.” Bu sözler Batılı izleyicilerin ortasında bu videoyu izleme deneyimini de özetliyor: bu deneyimlerinin gerçekliğini kavrayamayan Batılı bir bakış ve bu döngüde var olabilmek için Batı’nın onayına ve desteğine muhtaç bırakılan bir sanat üretimi. 

Documenta, sanat alanındaki yeri, gerçekleşmesini sağlayan finansman ve diğer etkenleriyle düşünüldüğünde sanatsal otoritenin sembollerinden biri haline geliyor. Otoritenin karşında duran ruangrupa’nın küratöryel yaklaşımı Almanya ve Documenta tarihinin ideolojik baskısı altında kalarak, aradaki boşluklardan ışığını sızdırmaya çalışıyor. Bu ideolojik baskı Almanya’nın Nazi geçmişinin bir hayalete dönüştüğü, taşınan suçluluk duygusunun semitizm, zionizm gibi kavramları birbirine karıştırdığı, özellikle Israil devleti hakkındaki herhangi bir eleştirinin antisemitizm olarak damgalandığı ve Filistinli seslerin susturulduğu bir hal alıyor. Bu kargaşa atmosferinin ardında kalan bu yazıda yer veremediğim, Documenta on beş’te yer alan: (siyah) direniş ve dayanışma hareketlerini, kitap seçkisi aracılığıyla gösteren The Black archives; devletsiz demokrasi oluşturma sürecindeki yaparak öğrenme yötemlerini film formatında destekleyen Komîna Fîlm a Rojava; Aotearoa’nın [9] indeginous [yerli] toplulukları ve LGBTI+, beyaz olmayan kişileri kapsayan augmented reality kullanarak harika bir voguing kutlaması sunan FAFSWAG ve Documenta’yı kaplayan kumaş üzerine işleme sloganları ile *foundation Class*collective’i anıyorum: “Bu toplum tarafından yapısal olarak ezilen ve en son tanınan herkese açık kapılarla, görmezden gelinenlerin ve bir kenara itilenlerin mücadelelerine odaklı bir sanat erişimi yaratın.”

1 - bell hooks’un 2014’de The New School’da gerçekleştirdiği konuşmadan Are You Still a Slave? on Livestream

2 - Speech by Ade Darmawan (ruangrupa) in the Committee on Culture and Media, German Bundestag, July 6, 2022 - documenta fifteen

3 - BDS, 2019 yılında Alman parlamentosu tarafından anti-semitik olarak kabul edildi ve ifade özgürlüğüne karşı olduğu düşünülen bu karar büyük tartışmalar yarattı.

4 - Statement by Taring Padi on Dismantling “People’s Justice” - documenta fifteen

5 - Speech by Ade Darmawan (ruangrupa) in the Committee on Culture and Media, German Bundestag, July 6, 2022 - documenta fifteen

6 - Richard Bell: 'This Documenta Riot Is Islamophobia' - NewsWep

7 - (Bondage and Discipline), D/s (Dominance and submission), and S/M (Sadism and Masochism)

8 - QT2BIPoC: Queer, Trans, 2 Spirited, Black, Indeginous, People/Person of Color [Kuir, trans, 2 ruhlu, siyah, yerli, beyaz olmayan insanları kapsayan bir kısaltma]

9 - Queer Arts Space Cancels Documenta Programming After Harassment Incidents

10 - Yeni Zelanda'nın yerli Maori dilindeki (dekolonyal) adı.